دولت کمونیستی
اندکی پیش از روی‌کار آمدن دولت کمونیستی توسط حزب دموکراتیک خلق افغانستان، هزاره‌ها هم در بدنه اصلی این حزب و هم در گروه‌های مبارز اسلامی حضور داشتند. اندکی از آنان نیز توانستند در دانشگاه کابل، تدریس کنند. سلطان‌علی کشتمند، سیاستمدار هزاره، چند سال به عنوان صدراعظم یا نخست‌وزیر دولت خلقی فعالیت کرد. هزاره‌ها به عنوان یک قوم به رسمیت شناخته شدند و توانستند اولین جرگه (شورا) سراسری ملیت هزاره را تشکیل دهند و با انتشار مجله غرجستان، مقالاتی دربارهٔ تبعیض غیرانسانی علیه خود نوشتند. از سوی دیگر دولت کمونیستی شدت رفتار بیشتری در رابطه با فعالان هزاره مخالف از خود نشان داد. بر اساس داده های به دست آمده افراد دستگیر شده به عنوان طرفدار آیت‌الله خمینی (خمینیست) در اکثر موارد پس از دستگیری مستقیماً کشته می‌شدند.
تشکیل احزاب جهادی
احزاب شیعه افغانستان
هم‌زمان با تغییرات اجتماعی هزاره‌ها در کابل و شهرهای بزرگ، فعالیت‌های ضد دولتی شیعیان در هزاره‌جات شروع شد. قیام دره‌صوف و قیام دایکندی باعث شد هزاره‌جات از کنترل دولت کابل خارج شود.تظاهرات ۳ دلو ۱۳۵۸ هزاره‌ها و دیگر شیعیان در کابل، از خونین‌ترین و بزرگ‌ترین تظاهرات ضد دولتی بود. گروهی بنام شورای انقلابی اتفاق اسلامی افغانستان در هزاره‌جات به وجود آمد. هم‌چنین با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در انتهای سال ۱۳۵۷ش باعث شد روحانیون هزاره شیعه در ایران، دست به تشکیل احزاب متعدد جهادی بزنند. این گروه‌ها در هزاره‌جات کلاسها و مدارس ابتدایی تشکیل دادند و جاده‌هایی بین مناطق مختلف کشیدند. در نیمه اول دهه ۱۳۶۰ش، این احزاب در هزارستان جنگ داخلی راه انداختند.
تشکیل حزب وحدت اسلامی
حزب وحدت اسلامی افغانستان
یکماه پس از فوت آیت الله خمینی، در تابستان ۱۳۶۸ش از ادغام احزاب خرد و کلان هزاره‌ها، حزب وحدت اسلامی افغانستان در بامیان به وجود آمد. عبدالعلی مزاری، اولین دبیرکل حزب وحدت اسلامی، در مصاحبه با رسانه‌ها اعلام کرد: هدف اولیه تلاش این حزب، تأمین عدالت اجتماعی و مشارکت سیاسی شیعیان بخصوص هزاره‌ها در سیاست‌های ملی است. با سقوط دولت نجیب الله در کابل، حزب وحدت به صورت یکی از سه نیروی عمده کشور در ترکیب قدرت سیاسی افغانستان درآمد. اندکی پس از استقرار حکومت مجاهدین در کابل، حزب وحدت درگیر جنگهای پی در پی و ناخواسته برابر نیروهای حکومت موقت به رهبری برهان‌الدین ربانی و فرماندهی احمدشاه مسعود شد. مبارزات حزب وحدت و نیروهای آن در دفاع از حقوق جامعه شیعه و هزاره به مقاومت غرب کابل مشهور گردید.
