زندگی نامه آیة الله شیخ علی جمعه هزاره نوالی

شگوفایی و بالندگی مکتب حیات بخش اسلام، در طول تاریخ، پس از پیامبر و ائمه معصومین^(ع)  مرهون زحمات بی دریغ علما و فقها است. علمای که با تحمل مشکلات و ناهنجاریها، درحفاظت از ارزش های دینی و مذهبی، برخواسته اند. حال بر ماست که دور نمایی از زندگی عالمان وارسته، را هرچند به اجمال، بنگاریم. امید آنکه گامی کوچک در معرفی چهره های درخشان  این مردان  علم،  در عرصه عمل، به حساب آید.

یکی از این چهره های برجسته و شخصیت های پرآوازة دره صوف، عالم عامل، متدین و راستکار،آیت الله شیخ علی جمعه هزاره^(ره) می­باشد، (1361-1280)شخصی که با تبحر کامل، به آموزه های دینی، بیش از نیم قرن، کمر همت بسته، شب  و روز، جهت ترویج مکتب اهل بیت ^(ع)و ارتقاء سطح فرهنگی مردم و تربیت فرزندان آن خطه، تلاشهای بی­وقفه نمود¹.

ولادت

آیت الله شیخ علی جمعه، فرزند ملا نصر الدین، درسال1280ه.ش در خانواده مذهبی و روحانی، در منطقه­ی به نام دهن رشقه بهسود، از توابع ولایت میدان وردک، دیده به جهان گشود، ایشان توأم با  بروز حوادث نا هنجار امیر عبدالرحمان خان جابر، درسن کوچکی، شامل مکتب خانه قدیمی در مسقط ألرس خویش گردید.

سواد خواندن قرآن کریم و کتب فارسی و نوشتن را به اندک زمانی، فرا گرفت؛ سپس در همان سن کوچکی، روانه منطقه یکاولنگ و شامل مکتب خانه محلی گردید، دروس مقدماتی حوزوی و ادبیات عرب را که آخوند محل تدریس می­کرد، در مدت کمی آموخت.

فعالیت های اجتماعی

برجسته ترین فعالیت های او، با توجه به وضعیت حاکم در منطقه، نسبت به مردم  شیعه هزاره به ترویج دستورات دینی، به خصوص دفاع از آموزه های مذهب حقه امام جعفر صادق ^(ع) آنهم در قالب سخنرانی[ که تنها وسیله ارتباطی روحانیت با مردم و حاکمان وقت بود] و چندین جلسات سخنرانی به مناظره و پرسش و پاسخ کشانیده می­شود. ایشان با تسلط که بر کتب متون، اعم ازتاریخی و روایی شیعه و سنی داشت، همه علما و قضات حاکم  وقت را، کاملاً‌ مجاب نموده برای همیشه ساکت می­نمودند و این مناظره ها، باعث سربلندی و افتخار مردم شیعه در آن جوِّ ناهنجار و پر اختناق حاکم می­شود که هنوز خاطرات شیرین در اذهان عامه، تداعی و لذت آن  در مزاق مردم ما احساس می­شوند².

تأسیس و پایه گذاری دومین حوزه علمیه، در سطح هزارستان، درسال1309ه.ش، به کمک ملا غلام علی کربلایی³ بود، ایشان روانه زیارات عتبات عالیات گردید مدت در نجف اشرف رحل اقامت گذاشت، که با گذشت سی و شش سال، این مدرسه، تعطیل و متروکه گردیده، تا بار دیگر درهمان منطقه درسال 1344ه.ش بعد از برگشت ایشان از نجف اشرف، این مدرسه را احیاء بازسازی می­نماید، این حوزه علمیه، بسیار پر برکت بوده بیش از صد ها نفر طلبه درآن حوزه، پرورش یافتند که  مصدر خدمت قرار گرفتند.

تأسیس حوزه علمیه

با از هم پاشیدن حوزات علمیه، در سطح هزارستان و کشتار فجیع هزاره ها، توسط لشکریان عبدالرحمان جابر، که به قتل عام %62 مردم هزاره انجامید؛ دیگر درِ مدارس و مکاتب بسته شده بود، ایشان پس از گذراندن سه دهه­ای خونین سر درگمی و آوارگی، در علاقه داری دره صوف، پرچم و رایت آزادی را در دست می­گیرد. آیت الله شیخ علی جمعه، می­دید، در شرایطی که از یک سو مطبوعات، چاپ و قلم آزاد  نیست و از طرف  دیگر، دولت خیلی نسبت به تشکل های اسلامی حساس است، ایشان تنها چاره را بر این می­بیند که باید حوزه علمیه تأسیس شود،  با آن استعداد عالی خدادادی، درکرسی تدریس می­نشیند، در19 ثورسال 1309ه.ش، با  توجه به  وضع پیش آمده در منطقه، مصلحت را بر این می­بیند، که با مشوره سالم ملا غلام علی کربلای، حوزه علمیه را در قریه نوالی تأسیس ­نماید. پس از تأسیس حوزه علمیه، در اندک زمانی، بیش از صد وپنجاه  نفر،  طلاب و تشنگان علم و فیض، از اطراف، اکناف دره صوف وهزارجات گرد شمع وجود آن عالم  وارسته، حلقه زدند و خوشه چین خرمن دانش ایشان شدند.

تحصیلات عالی

آیت الله شیخ علی جمعه نوالی، اولین نسلی بود، که پس از آن فاجعه شوم و تاریخی که بر سر هزاره ها آمد، بر اهمیت کار علمی، فرهنگی، به خوبی واقف بود، از این  رو در تمام دوره ای زندگی خود، در داخل وخارج از کشور، از این رسالت اساسی، غفلت نکرد و شب روز، در تلاش بلند بردن افکار مردمش بود، ایشان در سال1312ه.ش جهت ادامه تحصیلات، در سطوح عالی و زیارت عتباتِ عالیات و استفاده از محفل پر رونق دروس بزرگان وآیات عظام، مثل آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله آقا ضیاء عراقی، آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی، آیت الله سید ابوالقاسم خوئی و سایر بزرگان، رهسپار حوزه کهن و با  برکت نجف اشرف شد، در اندک زمانی، مورد توجه خاص آن  بزرگواران،  قرار گرفت، که در این ارتباط، به روایت راویان اکتفا می­نمایم:

روایت، راویان

آیت الله سید صادق روحانی می­فرماید:آقای شیخ علی جمعه، از رفقای صمیمی اینجانب بود و بعد از رحلت آیت الله العظمی محسن حکیم، نقش مؤثر درتعیین مرجعیت آیت الله خوئی داشت و آقای شیخ علی جمعه،  مورد اعتماد  همه  بزرگان بود و حرفش قابل تأیید بود.

ایشان نمونة را یاد آور می­شود: آیت الله سید  ابوالحسن  اصفهانی به آقای خوئی می­فرماید:   باید حوزه کربلا رفته و نجف اشرف را ترک نماید.  بعد از رفتن آیت الله خوئی، علما به صورت دسته جمعی و فردی، خدمت آیت الله اصفهانی رسیدند و خواستار برگرداندن آقای خوئی، به حوزه نجف شدند. آیت الله اصفهانی، قبول نکرد، تا  این که آقای آیت الله شیخ علی جمعه هزاره، نزد ایشان رفت و گفت: اگر بنا باشد آقای خوئی بر نگردد، ماها  هم نجف را ترک خواهیم نمود، که در نتیجه ایشان متقاعد شد  وآیت الله خوئی را درحوزه علمیه نجف  بر گرداند.

آیت الله سید عالم بلخابی می­گوید: آقای آیت الله شیخ علی جمعه، از دوستان صمیمی آیت الله حکیم بود که مسؤلیت استفتاءات و کمک  به طلاب را  به عهده  داشت.

شیخ حسین اخلاقی، فرزند مرحوم شیخ عبدالحکیم می­گوید: وقتی ما  وارد حوزه علیمه  نجف اشرف شدیم، حضرات آیات عظام، جویایی احوالات آیت الله شیخ علی جمعه هزاره شدند  وآیت الله سید محمد روحانیw  فرمود: آقای شیخ علی جمعه، از میان روحانیت افغانستان آیت اللهِ مُسَلّم بود، (توسلی، طلوع 233:1401)⁴

ویژگی های اخلاقی

آیت الله شیخ علی جمعه نوالی، در میان مردم هزارجات و ترکستان زمین آن روز(سمت شمال کشور) مطرح بود و موقعیت اجتماعی بین مردم داشت. و مردم  در حل­مشکلات کار شان، به وی مراجعه می­نمودند، زیرا این درسی بود که قرآن به ما آموخته است؛ خداوند خطاب به پیامبرش می­کند که دارای مقام عصمت و مبعوث از جانب پروردگاراست، می­فرماید: Pفَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَO⁵ به (برکت) و رحمت الهی، در برابر آنان، نرم (مهربان) شدی! و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو، پراکنده می‌شدند. ایشان در سیره و گفتار، به اولیای خدا اقتدا کرده بود، خوش اخلاق، گشاده رو و خوش برخورد بود و به حق در عرصه ای اخلاق، حلم و تواضع الگو بود، در هیچ شرایط، اصول اخلاقی را نادیده نمی­گرفت و با وقار و متانت، سخن می­گفت، شیوه­ی برخورد شان، با طلاب، اعم از کوچک و بزرگ، یک  نواخت و به آنها احترام قائل بودند و به طلاب شخصیت می­دادند، با آن مقام علمی که داشت، در کرسی تدریس می­نشست، و به طلاب، طور واضح تدریس می­کرد.

تألیفات

نویسندگی، برای انسان یک کمال به حساب می­آید؛ در صورتی که انسان امیدوار به چاپ و مورد استفاده قرار گرفتن نوشته وآثارش باشد، علاقه به نوشتن پیدا خواهد کرد، ولی در کشوری که اجازه نوشتن ندهد، نوشتن در آن جرم حساب شود، چه رسد به چاپ آن، دیگر نویسندگی از رونق می­افتد، چنانچه در کشور ما چنین بوده وهست.

آیت الله شیخ علی جمعه هزاره نوالی، در طول عمر شریفش، زحمت زیاد کشید وتحقیق ­نمود، در زمان تدریس هم، دو باره مطالعه می­کرد، موفق شد، چندین جلد کتاب بنویسد، اما با کمال تأسف، نتوانست چاپ نماید وآثار گرانسنگی بیش از «5000» صفحه راجع به حاشیه بر کفایة الاصول و رسائل و فقه، به زبان عربی و تقریرات درس خارج اصول آیت الله خوئی و تقریرات درس خارج فقه آیت الله سید حکیم wبه جامانده است، اما متأسفانه به خاطر مشکلات عدیده و تحولات انقلاب، نتوانست آنها را به چاپ برساند و قسمتی از آنها بر اثر زیر خاک کردن  به منظور عدم دستیابی حکومت کمونیستی، از بین رفته است،(فصل نامه، شماره4 ص،1398:13)^6.

یکی از شاگردان آن مرحوم، جناب آیت الله شیخ محمد امینی سرولنگ می­گوید: یکی از چیز های که ذهن استاد را به خود مشغول داشته بود، بر گشت به نجف و به چاپ رساندن آثارش بود، که متأسفانه موفق نشد (توسلی، طلوع 185:1399)⁷.

خاموش شمع تابناک

آیت الله شیخ  علی جمعه هزاره، که پس از نیم قرن کوشش، در جهت احیاء و  بزرگداشت شعایر الهی و سالها  تدریس درحوزات علمیه نجف اشرف و در افغانستان،  سر انجام در 18 قوس سال1361ه.ش در سن هشتاد و یک سالگی، شمع تابناک وجود این عالم فرزانه، خاموش شده و به رحمت الهی می­پوندد،  مصیبت عالم جبران  ناپذیر و رخنه یی بسته ناشدنی است، او ستاره است که غروب می­کند، تحمل مرگ یک قبیله آسان تر از تحمل مرگ یک عالم است، و پیکرآن اسوه علم و اخلاق، با حضور علما و شخصیت های مذهبی و سیاسی مردم دره صوف، تشییع و پس از اقامه نماز به امامت حضرت آیت الله شیخ جواد نجفی شیخه^(ره) در روستای نوالی دره صوف، در جوار حوزه علمیه اش به خاک سپرده شد، اکنون مزارآیت الله شیخ علی جمعه زیارتگاه است، مؤمنین روزهای چهار شنبه وجمعه به زیارت می­آیند، سید طالب ذکی چنین ابیاتی را در وصف وی سروده است⁸.

ای نوالی، خــانه‌ی پـر رمـز و راز                                ای مــحل عــالـــمانی، بـر فراز

«آیت الله شیخ علی جمعه» که بود؟                                نغمه‌ی دانش درآن ســامان سرود

تا  قـیامت «باقـیاتش» زنـده است                                صالحاتش» تا ابــد تابــنده است

فرزندان ايشان

از ايشان چندين فرزند بجاي مانده است كه هر كدام در حد توان خويش مصدر خدمت براي مردم قرار گرفته و هم اكنون نيز در راه خدمت به دين و نشر معارف اهل بيت عصمت وطهارت^(ع) نهايت تلاش را انجام مي‌دهند.
به خصوص فرزند كوچك ايشان جناب حجت الاسلام والمسلمين شيخ زاده كه خلف صالح ايشان بوده و در سلك روحانيت راه آن عالم بزرگوار ادامه داده و ضمنِ ادامه تحصيلات علمي كه دارند، بيشتر اوقات در منطقه مركز دره صوف بالا به عنوان امام جمعه، رئیس حج اوقاف و مدير كتابخانه عمومي دره صوف حضور فعال، بابركت دارند.⁹

از خدمات فرهنگي ايشان مي‌توان به موارد ذيل اشاره كرد:

۱- برگزاري نماز جمعه و مراسمات ديني و مذهبي در مركز دره صوف بالا و مناطق اطراف، (نماز جمعه در مناطق مختلف.

۲ – تأسيس دو باب كتابخانه عمومي يكي در مركز دره صوف بالا و ديگري در منطقه دهن طور، اين كتابخانه‌ها در دو بخش فعال هستند: يكي به صورت متمركز و سالن مطالعه در محل كتابخانه و ديگر به صورت اماني، كساني كه فرصت مطالعه در كتابخانه را ندارند و يا راه شان دور است به صورت امانت مي برند و پس از مطالعه آن را به كتابخانه بر مي‌گردانند.

۳ – احداث سرويس بهداشتي مدرن براي مسجد جامع دره صوف بالا.

۴ – احداث ساختمان جديد براي كتابخانه با امكانات، فضاي مناسب، در خور كتابخانه عمومي و مردم شريف دره صوف.

۵ – احداث ساختمان حوزه علمیه امام صادق(ع) در مرکز دره صوف در پنج طبقه (در حال کار)
۶ – چاپ و نشر كتابهاي ادعيه، مذهبي به منظور نشر معارف و اشاعه فرهنگ اهل‌بيت عليهم السلام.
۷ – حل و فصل بسياري از دعاوي و مشكلات مردم منطقه اعم از مركز و اطراف دره صوف.
۸ – همكاري، مشاوره و احياناً راهنمايي مديران دولتي اعم از فرهنگيان، نظاميان و ادارات ديگر.
۹ – زمينه سازي جهت اعزام مبلغین به اطراف و ايجاد هماهنگي و انسجام براي نيروهاي فرهنگي، در ایام ماه محرم.///*** ///محمد نایب علی توسلی،دره صوفی.

منابع:

• 1- توسلی، طلوع«سیمایی برازندگان دره صوف»ج۲ص233: انتشارات بیهقی،بلخ۱۴۰۱ه.ش.
• 2- توسلی، طلوع«دره صوف در گذر بحران تاریخ»ج۱ص185 انتشارات بیهقی،بلخ۱۳۹۹ه.ش.
• 3- آل‌عمران/ 159قرآن کریم.
• 4- فصل نامه بازتاب سمنگان، شماره 4 ص: 13، سال ۱۳۹۸.