۱۹ می به نام روز فرهنگ هزارگی نام‌گذاری شده‌است؛ روزی که نام‌گذاری آن حتی اگر هیچ دلیل موجهی نداشته باشد، برای نشان دادن فرهنگ، مفاخر، نماد، تاریخ و سنت‌‌های فرهنگ یک قومیت بزرگ، کاملا ضروری است و بر همه کسانی که به نحوی خود را منسوب به تاریخ و فرهنگ هزاره می‌دانند لازم است که به این بهانه، بخشی از فر و شکوه و افتخار تاریخ فرهنگی قوم هزاره باشند و آن را به جهانیان و سایر اقوام نشان دهند.
به بیان دیگر، هرکسی که تجربه زیسته او در زمینه تاریخ فرهنگی هزاره قرار می‌گیرد یا در بستر تاریخ هزاره زندگی کرده، هویت پیدا کرده و به آن ربط و نسبت دارد، در این روز باید نماد و نماینده فرهنگ هزارگی باشد.
فرهنگ هزارگی البته تنها کلاه زیبای دست‌دوز زیبا یا واسکت دکمه‌‌دار و «سلسله‌های سکه‌دار» آویخته بر پیشانی دختران و زنان مناطق مرکزی نیست. فرهنگ هزارگی، فرهنگ مبارزه با طبیعت خشک و خشن و سرد و نامهربان است. فرهنگ صبر و صلح و سخت‌کوشی است. فرهنگ مدارا و بردباری و همزیستی مسالمت‌‌آمیز است. فرهنگ دین‌داری و ایمان و باورهای برین الهی است. فرهنگ پاسداشت ریشه‌های کهن و حفظ آخرین خاکریزهای زبان شکوهمند فارسی دری است. فرهنگ احترام و ادب و تکریم انسان است. فرهنگ دانش‌اندوزی و آفرینش علم و کسب دانش و گسترش دانایی و توانایی و خرد است. فرهنگ جنگندگی و ستیهندگی در برابر بیداد و استبداد است. فرهنگ مطالبه عدالت برای همه است. فرهنگ وفاداری به منافع و مصالح بزرگ وطنی است که هرگز با آنان مهربان نبوده‌است. فرهنگ ارزش انسانی زن و شکستن تابوهای منحط محرومیت دختران از آموزش و تحصیل است. فرهنگ رقابت مثبت برای اعتلا و آبادی و ترقی و رفاه ملی است. فرهنگ استفاده حداکثری از امکانات حداقلی است. فرهنگ شکستن زندان جغرافیایی و جبر تاریخی و غلبه بر سیاست مبتنی بر محرومیت دولت‌های فاسد و فاشیست و تمامیت‌خواه مرکزی است. فرهنگ یافتن راه‌های دشوار برای عبور از موانع به منظور رشد و رفاه است. فرهنگ افتخارآفرینی برای وطنی است که هرگز آن‌ها را از خود نمی‌دانسته است. فرهنگ سیاست مبتنی بر مدنیت و مدارا و مردم‌سالاری است. فرهنگ پای‌بندی به اصول اخلاقی حتی در برابر دشمن خویش است. فرهنگ جامعه‌پذیری و تمدن‌سازی است.
هریک از این‌ها و چه بسیار ویژگی‌ها و شاخصه‌های دیگر این فرهنگ افتخارآفرین و شکوهمند، می‌تواند محمل و بهانه‌ای برای شناساندن و نشان دادن فرهنگ هزارگی به افغانستان و جهان باشد.
هزاره‌ها و همه کسانی که در ظل و ذیل این هویت قومی و فرهنگی قرار می‌گیرند، خود را با آن تعریف می‌کنند و به آن ربط و نسبت دارند، به بهانه روز فرهنگ هزارگی باید یک الگوی کامل از تمدن و تاریخ و فرهنگ قوم خویش باشند تا همه مردم افغانستان بدانند که هزاره کیست و فرهنگ هزارگی چیست و به این ترتیب، فرهنگ هزارگی هم روزی شکوهمند و بزرگ و پرافتخار در تقویم فرهنگی اقوام و ملل افغانستان و جهان باشد.
روز فرهنگ هزارگی در عین حال باید این بستر و زمینه را در اختیار هزاره‌ها و دیگر اقوام افغانستان قرار دهد که بیش‌تر از همیشه همدیگر را بشناسند، پیوندهای پنهان و ریشه‌های نهان مشترک خویش را کشف کنند و با عبور از عصبیت‌های سیاسی و میراث سال‌ها خصومت و نفرت به هم نزدیک شوند و به زندگی صلح‌آمیز در این خانه بزرگ مشترک، دست یابند.
روز فرهنگ هزارگی همچنین باید بهانه و زمینه‌ای برای نام‌گذاری روزهای دیگری برای شناسایی فرهنگ و سنت و تاریخ و تمدن دیگر اقوام کشور شود تا به این ترتیب، هم فرهنگ ملی بارور و شکوفا شود و هم به جای عصبیت‌های ویرانگر سیاسی و کینه و نفرت ناشی از تبلیغات مسموم و منفی، شناخت و تعاطی و تعامل فرهنگی، راه ما برای تبدیل شدن به ملتی متحد و یگانه را هموار سازد و به صلح و ثبات و زندگی صلح‌آمیز منجر شود.
