راه بهسود و پنج آب مرکز حکومتی کلان: از بهسود سرکی به طرف پنج آب مرکز حکومتی کلان، میرود بعد از ۹ کیلومتر یک وادی سرسبز و نسبتاً پرجمعیت که مشتمل به پنج شش قریه خورد بزرگ است واقع شده این موضع به نام (راقول) موسوم بوده و یک باب مکتب ابتدائی هم در انجا تأسیس یافته است سرک از آبادی ها گذشته در بین یک دشت همواری که بیش از ۴ کیلومتر طول نداشته و به صورت سطح مرتفعی دیده می شود امتداد یافته و آبادی های متعدد و پراگنده ئی باطراف و جوانب سرک به فاصله های متفاوت قرار گرفته است حینکه سرک بر فراز این سطح بر می آید هموار و مسطح به نظر می رسد ولی سرک مذکور به تیغهٔ باریک و امتداد کوهی که تخمین (۳۰۰) متر ارتفاع دارد امتداد یافته است و بهر دو جانب سطوح پست و بلند و دور نمای وادی های کوچک و بزرگی که در بین کوه بچه های کم ارتفاع موقعیت دارد. جالب دقت می باشد این پوزه بالاخره به معبر رود هلمند انجام می یابد و سرک دفعتاً از نشیبی تندی سرازیر می شود و از سرپل دریا گذشته بلافاصله بکوه بچه تندی که به نشیب مذکور متناظر می باشد بر میخورد این کوتل را کوتل (ملا یعقوب) نامیده اند. بر فراز این کوتل باز سرک در سطح مرتفع و همواری سیر می کند بعد از قطع تخمین (۱۸) کیلومتر به منزل دیگری که کاملاً در بین دره تنگ و طولانی واقع و موسوم به (موشک) است پیش میرود و بعد به رباط دهن رشتقه، می رسد درین جا چند خانه موجود ولین تیلفون هم تمدید گردیده است از دهن رشقه به بعد راه تایک اندازه هموار بوده در بین دره طولانی و آبادی های موسوم به (درازقول) در کنار آب سیراب می نماید در آخر این دره یک کوتل کم ارتفاعی کائن و یک رباطی به نام (زرد سنگ وجود دارد پس از قطع مسافه یک منزل دیگر که از دو کوتل دیگر به نام (خارپوش و کارتوسی) عبور می نماید سرک به مرکز حکومت کلان دایزنگی یعنی موضع پنجاب مواصلت می کند
از پنجاب دو سرک دیگر منشعب گردیده که یکی به سمت غرب طرف کرمان و لعل تمدید یافته و راه هرات و کابل می باشد و سرک دیگر به سمت شمال غرب ممتد و از دره غرغری گذشته به حکومتی یکاولنگ و از آنجا به بامیان تمدید گردیده است راه دوم بین کابل و دایزنگی می باشد که اینک هر کدام آن را بالنوبه تذکر می دهیم.
راه بین کابل و بهسود و هزاره: از سرک بین کابل و قندهار در جائیکه از کوتل تخت پائین و بودای میدان توصل می کند یک سرک کوچک دیگری به طرف دست راست جدا می گردد این سرک راه سرچشمه و بهسود هزاره می باشد سرک مذکور تایک حصه به طرف شمال سیر نموده سپس به طرف چپ وادی خرم و شاداب میدان سیر و بعد از طی مسافه تخمین (۷) کیلومتر به کوته عشر و مقر حکومتی (میدان) که بازار مختصری هم دارد و اصل می شود درینجا یک تعداد کافی دکاکین موجود و هر نوع مواد خوراکه و غیره حوائج پیدا شده میتواند بعد ازینجا سرک سمت خود را از شمال بغرب تغییر داده از کنار راست وادی عبور و به جلریز که) مقر علاقه داری جلر می باشد مواصلت می کند. شهر کوچک جلریز در ملتقای دو آبیکه یکی از دره سنگلاخ از جانب شمال و دیگری از دره اونی و سرچشمه میآید واقع گردیده و کیف مخصوصی دارد.
پس از جلریز عرض دره کمتر شده و سرک به طرف غرب در کنار معبر آبیکه از سرچشمه آید به سیر خود ادامه میدهد به دو طرف دره باغها و مناظر قشنگ قرار گرفته که در بین آنها عمارت اهالی مردم تکانه آباد گردیده جلب نظر می نماید از جلریز بعد از طی مسافه تخمین (۱۸) کیلومتر سرک به سرچشمه می رسد سرچشمه آخرین حصه وادی میدان می باشد عمارات و منازل اهالی درینجا بالای تپه های بلندی بفاصلۀ های مختلفی بنا یافته است در پنجا سه چشمه بزرگی وجود دارد که منبع دریای کابل می باشد از کابل تا سرچشمه سوتر زیاد در حرکت بوده و همه روزه رفت و آمد دارد در سرچشمه نیز بازار مختصری وجود داشته و اداره پست و تیلفون و شعبه گمرک نیز موجود می باشد.
بین سرچشمه و بهسود موتر کمتر حرکت می کند بنابران مسافرین مجبور میشوند پیاده و یا به سواری اسپ و مرکب سفر کنند بعد از طی مسافهٔ تخمین (۳) کیلومتر از سرچشمه سرک به دهن دره اونی مواصلت می کند درینجا دره بدو شاخ منشعب گردیده یکی راه پیاده رو است که به طرف غرب در امتداد سرک بکنار آب باریک به داخل دره تنگی پیش رفته و بالاخره به دایمیر داد وردک می رسد راه دیگر که همین سرک موتر رواست به طرف شمال گشته و پس از طی (۱۲) کیلومتر مسافه به پای کوتل اونی می رسد در پای کوتل اونی دوسه دکان سماوارچی موجود و از قدیم یک رباط برای شب باش مسافرین آباد گردیده است بعد از عبور کوتل اونی بموضع (یورد) که سرای کوچکی می باشد و اصل می گردد سرچشمه و یورد تقریباً ۲۳ کیلومتر مسافه است از (یورد) به فاصله تقریباً ۹ کیلومتر دیگر به جو قول می رسد بعد از طی تقریباً ۲۰ کیلومتر به مرکز علاقه داری فراخولم که موضع بهتر است واصل می گردد.
این راه به فاصله یک کیلومتر از فراخولم در موضع «اودله» در معبر دریای هلمند براه تنگی التقا نموده تا یک کیلومتر دیگر بکنار آب هلمند پیش میرود بعد از آن دریا سمت خود را به طرف راست و سرک به طرف چپ یعنی به طرف جنوب تغییر داده بداخل دره تنگی پیش میرود و پس از قطع (۳) کیلومتر دیگر باز به طرف غرب میلان نموده پی هم از سه چهار کوتل یکی بعد از دیگری گذشته به رباط باد آسیا که در دشت وسیع آباد گردیده است می رسد از باد آسیا تا بهسود مرکز حکومتی تخمین ۸ کیلومتر مسافه بوده و راه نسبتاً هموار است بعد از دو ساعت قطع مسافه به کوتل (تلاو) واصل می گردد. نزدیک قرارگاه حکومتی خانه ها و منازل اهالی واقع شده است. از سرچشمه تا بهسود بحساب معمول و متعارف مسافرین پنج منزل راه می باشد. (قاموس جغرافیای افغانستان)
