راستش وقتی کتاب “بود و نبود” آقای جواد خاوری را میخوانم، خیلی به فکر فرو میروم. چقدر ایشان روی عنوان و پاراگراف‌های آن اندیشیده باشد؟ و چقدر روی مضمون آن فکر کرده باشد؟ به فکر من یک شاهکار است، شاهکار ادبی و فکری. او در این کتاب رابطه خدا و خلقت را از زبان یک قصه گو، به تصویر کشیده است. قصه گو از زبان خدا میگوید که چگونه به فکر افتاده است که خلق کند. هستی را، ملایک تسبیح و تقدیس گوی خودش که قطار اندر قطار صف میکشند.فرشتگان تابع خوبی هستند، اما در بین این فرشتگان، چهار تایشان خیلی بلندمرتبه اند و کارهای مهمی را باید در پهنه هستی انجام دهند.
میکائیل که مامور رزق و روزی است و حیات زندگان در ید اوست، او مهر و حیات میاورد:” میکائیل که مهر در نهاد داشت، مامور تقسیم رزق و روزی بود. هر سپیده دم که روزی نو آغاز می شد، همچون نسیمی بر هستی می وزید و با تقسیم قوت، دوام حیات را به زندگان بشارت می داد”. (خاوری، جواد، بود و نبود، ص۲۱)
در تقابل با میکائیل، عزرائیل چنان است که از ورود آن به حریم زندگان نفس در سینه ها حبس شود. او مامور ختم زندگی است. او میکشد و فرمان اعدام دارد و از این جهت در نزد زندگان قربی ندارد که هیچ بلکه منفور نیز هست. چون او مامور مرگ است. “بی رحمی و خشونت از وجودش می تراوید”. (همان)
جبرائیل نیز رتبت والا دارد، چرا که پیام خدای را به نماینده اش در زمین میرساند. به گونه ای قوانین و قواعد تنبیه، مجازات و تشویق را از جانب خدای آورده است تا اولاد آدم بیراه نرود. همو بود که بعد از جنگ خندق لباس رزم پوشید و فرمان از خدای آورد که با بنی قریظه باید حساب را تصفیه کرد و پیامبر اسلام نیز چنین کرد و تمام مردان آن قبیله رت به درک واصل کردند و زنان و کودکانشان به اسارت و مالشان که مشتمل بر ضیاع و عقار بود به تصرف درآمد.
اسرافیل نیز رتبه ی والا دارد اما وقت انجام وظیفه اش هنوز نرسیده است. وظیفه او در سور دمیدن است و زنده کردن مردگان در روز معین که خدای گوید.
“زمانی که نقش عزرائیل و میکائیل پایان می یابد، اسرافیل پا پیش می نهد و مردگانی را که حتا مرگشان را از یاد برده اند، زندگی دوباره می بخشد”. (همان، ص۲۲).
چنین بود که این چهار فرشته مرتبت والا یافتند. اما یک مامور جزو فرشتگان بلند مرتبه نامش نیامد. او فرشته ای است که مامور خلقت است. او باید به فرمان خدای بیافریند، همان طور که آدم را از گل آفرید. حال چه از گل و یا در هنگام نزدیکی زوج که باروری پدید می یاید. حتما فرشته ای است که جفت گیری را به نظارت میگیرد تا از دو چیز یک مخلوق پدید آید.
علی اکبر فیاض
