زندگی پناهجویان هزاره افغانستان در هراس اخراج از پاکستان، بی بی سی

س از به قدرت رسیدن طالبان در سال ۲۰۲۱ بسیاری از پناهجویان افغان دلایل کافی برای هراس از بازگشت به کشورشان دارند.

این افراد شامل خبرنگاران و فعالان حقوق بشر، افراد جامعه ال‌جی‌بی‌تی‌، پیمانکارانی که برای نیرو‌های ارتش آمریکا کار می‌کردند و زنان و دخترانی هستند که دیگر نمی‌توانند در کشورشان تحصیل کنند.

اما یورش به خانه خانواده‌ای که فیلم آن برای بی‌بی‌سی ارسال شده بود مربوط به منطقه‌ای خاص در پاکستان است که اقلیت قومی هزاره در آن زندگی می‌کنند. بیشتر آنها مسلمانان شیعه هستند که دیر‌زمانی است مورد آزار مسلمانان سنّی تندرو قرار می‌گیرند.

این دو شاخه از اسلام باور‌های مشترک و مشابهی دارند اما در مواردی با هم اختلاف دارند و سال‌هاست این اختلاف مذهبی جوامع را دو پاره کرده است. بسیاری از هزاره‌ها از ترس آزار و اذیت در افغانستان تصمیم به عبور از مرز و آمدن به پاکستان گرفتند.

شکیبا، ۱۷ ساله و از قوم هزاره افغانستان که اوایل سال ۲۰۲۲ به پاکستان آمده است به بی‌بی‌سی می‌گوید: «زندگی تحت حکومت طالبان مثل زندان می‌ماند. آنها به چشم مسلمان به ما نگاه نمی‌کنند. آنها ما را کافر می‌دانند. ما در افغانستان احساس امنیت نمی‌کنیم».

شکیبا شاهد حمله پلیس پاکستان به خانه‌های محله بوده است اما هنوز به خانه آنها نیامده‌اند.

او می‌ترسد اگر از چاردیواری خانه بیرون برود پلیس او و خانواده‌اش را دستگیر کند. آنها سه هفته است پنهان شده‌اند.

«چهره ما فرق دارد، حتی اگر لباس پاکستانی بپوشیم به راحتی قابل شناسایی هستیم. آنها تا ما را می‌بینند فریاد می‌زنند: افغانی! افغانی!»

مانند باقی افغان‌هایی که در این مطلب به آنها اشاره شده نام شکیبا هم برای محفوظ ماندن هویت او تغییر داده شده است.

افغان‌ها کمابیش همه ۱/۷ میلیون خارجی حاضر در پاکستان هستند که گفته می‌شود حق اقامت در این کشور را ندارند.

پس از افزایش حملات برون‌مرزی و تنش‌های ناشی از آن تلاش برای اخراج خارجی‌های بدون مدارک معتبر اقامتی شروع شد. اسلام‌آباد عامل آن را شبه‌نظامیان مستقر در افغانستان می‌داند، ادعایی که دولت طالبان در کابل آن را رد می‌کند.

در دو ماه گذشته بیش از ۴۰۰ هزار نفر از پاکستان به افغانستان رفته‌اند.

آینده‌ای نامشخص پیش روی آنهاست، برخی از آنها در اردوگاه‌های موقت مستقر شده‌اند و برخی راهی نقاط گوناگون افغانستان شده‌اند تا زندگی جدیدی شروع کنند و بیشتر آنها فاقد امکانات لازم برای سفر زمستانی هستند.

بسیاری از تازه‌واردان افغان که از سال ۲۰۲۱ وارد پاکستان شده‌اند با تأخیر و تعلل‌های فراوان برای دریافت مدارک معتبر اقامت رو‌به‌رو شده‌اند از جمله همه افرادی که درخواست پناهندگی کرده‌اند. با اعلام سیاست‌های جدید دولت پاکستان تنها دو راه پیش پای آنها باقی مانده است، بازگشت به افغانستان و آزمودن بخت خویش یا ماندن در هراس مدام تا روزی نیرو‌های پلیس پاکستان بر در خانه بکوبند.

برای شکیبا تردیدی وجود ندارد.

او می‌گوید: «جایی برای انتخاب نبود». او تعریف می‌کند پس از چند بار تهدید خود و خانواده‌اش به پاکستان آمده است. «من به خانواده‌ام گفتم ما آنقدر اینجا می‌مانیم تا ما را مجبور به بازگشت کنند. افغانستان جایی برای هزاره‌ها نیست بهتر است همین‌جا بمانیم و دعا کنیم به خیر بگذرد».

فداعلی، هزاره دیگری است که می‌گوید: «البته در پاکستان هم تندرو‌ها هستند اما در افغانستان شرایط زمین تا آسمان با اینجا فرق دارد».

او که پیش از این معلم بوده حدود دو سال پیش به پاکستان آمده است درست همان زمانی که طالبان به قدرت رسید و نیرو‌های خارجی افغانستان را ترک کردند. «وقتی دولت تحت حمایت نیرو‌های بین‌المللی سقوط کرد بسیاری از سازمان‌ها و مؤسساتی که ما در آنها کار می‌کردیم هم سقوط کردند. دلیل دیگر من برای ترک افغانستان این است که به عنوان اقلیت قومی همیشه هدف اصلی آزار بوده‌ایم».

هراس از بازگشت

برای هزاره‌ها، پاکستان نسبت به افغانستان مکان امن‌تری بوده است اما وقتی طالبان دوباره به قدرت رسید گروه‌های بزرگی از افغان‌ها از مرز به سوی پاکستان گریختند.

جلیله حیدر، وکیل و فعال حقوق بشر می‌گوید: «البته هزاره‌ها در پاکستان هم آزار می‌بینند اما برای آنها بازگشت به افغانستان مانند بازگشت به کشتار‌گاه است».

او هزاره پاکستانی است و در هفته‌های اخیر به بسیاری از افرادی که دستگیر شده‌اند یا با تهدید اخراج از کشور رو‌به‌رو بودند کمک‌های حقوقی ارائه داده است. به دلیل رویداد‌های تاریخ معاصر بی‌اعتمادی عمیقی میان هزاره‌ها و طالبان به‌ وجود آمده است.

شکیبا می‌گوید این وضعیت باعث ترس و نگرانی او می‌شود.

وقتی در سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱ طالبان بر سر قدرت بود رزمندگان هزاره با آنها می‌جنگیدند. به گزارش دیده‌بان حقوق بشر که طالبان را متهم به قتل‌عام در ماه اوت ۱۹۹۸، کشتار یکاولنگ در سال ۲۰۰۱ و روباک در ماه مه ۲۰۰۰ می‌داند، طالبان هزاران نفر از هزاره‌ها را کشته است و تفاوتی میان رزمندگان و مردم عادی قائل نبوده است.

سخنگوی طالبان می‌گوید این ادعا حقیقت ندارد و همه کشته‌‌ها به دلیل نبرد‌های مسلحانه میان دو طرف و تلفات هر دو طرف بوده است.

سازمان عفو بین‌الملل می‌گوید از زمان به قدرت رسیدن دوباره طالبان موارد مستندی از شکنجه و اعدام هزاره‌ها ثبت کرده است. دولت طالبان این اتهامات را هم رد می‌کند. هزاره‌ها به طور مداوم هدف حملات نیرو‌های شبه‌نظامی مانند گروه داعش بوده‌اند.

سهیل شاهین، سخنگوی طالبان می‌گوید سیاست پاکستان در اخراج بسیاری از افغان‌ها در آستانه زمستان «تلاش برای فشار وارد کردن بر دولت نوپای اسلامی در کابل است».

او به بی‌بی‌سی می‌گوید: «ما بازگشت پناهندگان افغان را به افغانستان از هر قومیتی که باشند از جمله هزاره خوش‌آمد می‌گوییم و به آنها اطمینان می‌دهیم که جان و مال و ناموس آنها در امان خواهد بود و می‌توانند در افغانستان به زندگی عادی خود ادامه دهند».

انوار‌الحق کاکر نخست‌وزیر موقت پاکستان قول داده است افرادی که با خطر جانی رو‌به‌رو هستند به افغانستان بازگردانده نمی‌شوند.

او در مصاحبه اخیر خود با عرب‌نیوز گفت: «اطلاعات این افراد در اختیار وزارت کشور پاکستان است».

چگونگی شناسایی این افراد روشن نیست، وزارت کشور پاکستان به درخواست بی‌بی‌سی برای اظهار‌نظر در این مورد پاسخ نداده است. هیچ فهرستی منتشر نشده است. عباس خان، کمیسیونر پناهندگان افغان پاکستان هم گفته است هرگونه ادعای اذیت و آزار هزاره‌ها توسط پلیس پاکستان “ساختگی” است.

اما خان حیدر می‌گوید افراد بسیاری را می‌شناسد که از ترس پنهان شده‌اند.

«در شهر‌ها، فروشگاه‌ها و کسب‌و‌کار‌های هزاره‌ها و افغان‌های دیگر از ترس بسته شده است. من نگرانم که دوباره تراژدی انسانی دیگر رقم بخورد. این افراد از کجا نان در بیاورند؟»

«هیچ رحم و مروّتی نسبت به هزاره‌ها وجود ندارد. آنها شانس کمی برای به‌دست آوردن موقعیت‌های شغلی گوناگون در افغانستان دارند. همچنین با تمام دشواری‌هایی که افغان‌های دیگر رو‌به‌رو هستند دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند اما همه مصیبت‌ها برای این اقلیت قومی شدید‌تر است».

در دوران حکمرانی دولت پیشین افغانستان هزاره‌ها به موقعیت‌ها و امتیازات تازه‌ای دست پیدا کرده بودند.

در سال ۲۰۰۴ آنها به طور رسمی از حق شهروندی برخوردار شدند. بسیاری از آنها به موقعیت‌های بالایی در مراتب اجتماعی، دولتی و نظامی رسیدند.

فدا علی که پس از سر کار آمدن طالبان از کار برکنار شده است، می‌گوید: «تردیدی نیست که در دو دهه اخیر مردمان هزاره پشتیبان و حامی جریان بوده‌اند».

«اکنون همه ما متهم به حمایت از هم‌پیمانان خارجی شده‌ایم. این یکی دیگر از عواملی است که ما با خطر بزرگی رویارو هستیم».

همه هزاره‌ها که با بی‌بی‌سی گفتگو کردند از دلسردی و هراس و ناامیدی یکسانی حرف زدند.

باقر که با دولت و نیرو‌های نظامی پیشین افغانستان همکاری می‌کرد هم با خانواده‌اش مخفیانه زندگی می‌کند. آنها حدود دو سال پیش به پاکستان آمدند و می‌گوید بازگشت به افغانستان “مثل بازی کردن با جان خودم و خانواده‌ام است”.

«ما نمی‌توانیم به کشورمان بازگردیم، آنجا مرگ انتظار ما را می‌کشد و هیچ‌کس صدای ما را نمی‌شنود، زندگی ما تباه شده است!»

بدون هیچ مدرک شناسایی، بدون هیچ اعتباری، بدون پذیرش پناهندگی همه می‌گویند فقط می‌توانند منتظر باشند و امیدوار که راهی پیدا شود.

شکیبا می‌گوید: «نمی‌دانیم کجا برویم و چه کنیم. همه‌چیز را از دست داده‌ایم. همه رؤیا‌هایم برای زندگی بر باد رفته است».