تبار
درباره نژاد اولیه و منشأ باستانی هزاره‌ها، از بومی بودن آنها در افغانستان تا بازماندگان مغول در لشکرکشی چنگیز گفته شده‌است. سیدعسکر موسوی، پژوهشگر افغانستانی و نویسنده کتاب «هزاره‌های افغانستان»، آنان را از قدیمی‌ترین ساکنان افغانستان دانسته، که اجدادشان، از اقوام آسیای مرکزی یا تبت، اندکی پیش یا پس از میلاد مسیح، با دیانت بودایی به دامنه‌های شمالی و جنوبی رشته‌کوه هندوکش در مرکز افغانستان آمده و تحت تأثیر ارتباط با پارسی زبانان، مسلمانان و مغول‌ها قرار گرفته‌اند.
جغرافیای بومی
سرزمین اصلی هزاره‌ها، هزاره‌جات یا هزارستان در مرکز افغانستان بصورت کوهستانی و نیمه کوهستانی است. این منطقه، غور، غرجستان و زابلستان نیز نامیده شده‌است. هنری والتِر بلیو، افسر و مستشرق بریتانیایی که در نیمه دوم قرن ۱۹ میلادی در افغانستان خدمت می‌کرد، گستردگی هزاره جات را از مرزهای کابل و غزنی تا هرات و از نزدیکی‌های قندهار تا بلخ نوشته‌است. پس از قتل‌عام هزاره‌ها در دهه ۱۲۷۰ش، بسیاری از زمین‌های آنان توسط کوچی‌های پشتون تصرف شد.
جمعیت، تیره‌ها و قبایل
جمعیت فعلی افغانستان و درصد اقوام آن تا اکنون سرشماری نشده، آمارهای تقریبی و متفاوت درباره درصد جمعیت اقوام از منابع مختلف نقل شده‌است. فیض محمد، کاتب مشهور افغانستان، در ۱۳۰۶ش جمعیت هزاره‌ها را دو میلیون و ۲۵۰ هزار نفر تخمین زد. حسن پولادی، نویسنده کتاب «هزاره‌ها» جمعیت هزاره‌های داخل افغانستان را در اوایل دهه ۱۳۵۰ش/۱۹۷۰م سه میلیون نفر و سیدعسگر موسوی تعداد آنان را (با محاسبه مهاجران مقیم ایران و پاکستان) در اواخر دهه ۱۳۶۰ش/۱۹۸۰م حدود چهار میلیون نفر دانسته‌است.
در منابع مختلف، برای هزاره قبایل و تیره‌های متعددی را ذکر کرده‌اند که معروف‌ترین آنان دای‌کندی، دای‌زنگی، بهسود، دای‌فولادی، دای‌چوپان، شیخ‌علی و ارزگانی است.
ادامه دارد….
