حزم چه بود، بدگمانی بر جهان
دم بدم بیند بلای ناگهان
هین رها کن بدگمانی و ضلال
سر قدم کن، چونكه فرمودست تعال
“مولانا”
وقتی منابع شرعی را ببینی، در مورد بدگمانی و اتهام به ديگران، زمانی آن را مورد نقد قرار می‌دهد که باعث اثر تخریبی بر دیگران شود، بنابراين در این مورد واژه “تهمت” بیشتر به کار رفته است. تهمت است که آسیب روانی و اجتماعی خلق می‌کند و فرد تهمت زن دارای اختلال شخصیت واقعی و طبیعی است. در باب تهمت گفته اند که “تهمت یعنی انتساب عيب به کسی که آن را ندارد” به عبارت دیگر تهمت یعنی بردن آبروی ديگران، و از بین بردن امنیت شخصی و اجتماعی. از سوی دیگر شايعه همواره در لابلای تهمت انتشار می‌یابد که قرآن مانع آن می‌شود:
“و هرگز به آنچه که علم و اطمینان نداری، پیگیری نکن که چشم، گوش و دل همه مسئولند”.۱
این عبارت قرآنی مانع از گفتار، رفتار و عملی می‌شود که به آن اطمینان ندارید.
“حق نداری هرچه خواستی در مورد ديگران بگویی”.۲
این متن کوتاه مفهوم وسیعی را بیان می‌کند. به ما اخطار می‌کند که نباید در مورد ديگران قضاوت کنیم یا تحلیل و بررسی زندگی شخصی و اجتماعی ديگران را به دست بگیریم. ما چکاره ایم که هر آنچه دلمان خواست بگوئیم و زندگی ديگران و جامعه را به آتش بکشیم.
“رحمت خداوند بر کسی که کلام نیک بگوید و قطعا پاداش خواهد گرفت یا سکوت حکیمانه کند تا از کیفر سخنان بد در امان باشد”. ۳
این متن چقدر رسا و واضح است. تاکید می‌کند که رحمت الهی زمانی شامل حال شماست که کلام شما نیک باشد و اگر نمی توانیم کلام نیک به کار ببریم، سکوت اختیار کنیم تا مشکلات فردی و اجتماعی برای خود و دیگران خلق نکنیم. چه بسا که با کلام نابجا زندگی را از هم بپاشیم، آبروی انسانی را ببریم، دشمنی بین افراد خلق کنیم و ممکن است جامعه ای را به تباهی بکشیم.
گرچه که مختصر بود اما فکر کنم بیانی است که می‌تواند برای کنترل اجتماعی مفید باشد. جلو هرگونه خودسریهای کلامی را بگيرد. دقیقا ما مجاز نیستیم هر آنچه خواستیم تحویل ديگران و جامعه بدهیم.
تو گفتی آفتاب مهربانی
برون آمد ز میغ، بدگمانی
منابع:
۱. اسرا/۳۶
۲. “لیس لک آن تکلم بماشئت”. (امام سجاد ع)
۳. “رحم الله عبدا قال خیرا فنعم او صمت فسلم”. (رسول الله ص)
علی اکبر فیاض
