در ولایت تخار هزاره‌ها در روستاها و مناطقی مانند مرکز تالقان، نمک‌آب، چال، اشکمش، رستاق، بنگی، خواجه بهاوالدین، فرخار، ینگی‌قلعه، ورسج، دشت‌قلعه زندگی می‌کنند و طبق یک برآورد حدود بیش از سی هزار فامیل هزاره در مناطق مختلف تخار بودوباش دارند.
در ولایت تخار از پایین رودخانۀ تخار و خیلَو به طرف سرچشمه تمام باشندگان دوطرف دریا را تا بدخشان و فرخار نود درصد هزاره‌ها تشکیل می‌دهند.
هزاره‌های ولایت تخار در سیزده السوالی آن ولایت حضور دارند. طایفه‌های «زی ارداد»، «زی بابه»، «زی پاینده»، «زی‌میرک»، «مدباقی»، «زی‌بنده»، «جنوم»، «جنداد»، «گودری»، «غلام‌داد»، «سویکه»، «قرلق» و… از باشندگان هزاره‌های تخارند. هزاره‌های قول برس، باغ‌میری، شیخ‌علی، شیخا، بودله، آهنگران بالا و پایین، بیش باتور، ملوکای ختائیان امام‌ترمذی، نوآباد، بابه‌ظریف، خیرآباد، اسلام‌آباد، قریۀ‌بالا، داخل شهر تالقان، عمبرکوه، در مرکز ولایت تخار باشنده‌اند و بقیه در سیزده السوالی تخار زندگی می‌کنند.
در مرکز تخار (تالقان) هزاره‌ها در بودله، شیخ‌علی، جندک جر ختایان، امام‌بای، باغ‌میری، آهنگرای بالا و پایین، نوآباد، بابه‌ظریف، امام‌ترمذی، خیرآباد، اسلام‌آباد، قریۀ بالا، ملکان، بیش باتور، زرگری، عمبرکوه، داخل شهر تالقان، بوربلاق و باغ‌میری زندگی می‌کنند. جمعیت آن در حوزة اول، دوم و سوم هزاروپنج‌صد تن می‌شود.
در ولایت تخار از پایین رودخانۀ تخار و خیلَو به طرف سرچشمه تمام باشندگان دوطرف دریا را تا بدخشان و فرخار نود درصد هزاره‌ها تشکیل می‌دهند.
در روایت متن‌های دیگر هزاره‌های ولایت تخار در هفده السوالی آن ولایت حضور دارند. طایفه‌های «زی ارداد»، «زی بابه»، «زی پاینده»، «زی‌میرک»، «مدباقی»، «زی‌بنده»، «جنوم»، «جنداد»، «گودری»، «غلام‌داد»، «سویکه»، «قرلق» و… از باشندگان هزاره‌های تخارند. هزاره‌های قول برس، باغ‌میری، شیخ‌علی، شیخا، بودله، آهنگران بالا و پایین، بیش باتور، ملوکای ختائیان و… در تالقان، مرکز ولایت تخار باشنده‌اند و بقیه در مناطق چال، اشکمش، رستاق، خالدره، گل‌دره، بنگی، خواجه‌غار، نمک‌آب، فرخار، چشمه‌گرمک، ورسچی، پیو، تکه‌تویمس، کشیپتان، دهنه، زردکمر، وخشی، تاش بلاق، برلاس، لیلی، توتک، صدبرگان، یکه‌باغ، شاله دره، شغلی، شکردره، سنگ‌لشم، تاقچه‌خانه، خم‌خیران، اره‌شه، شولنج دره، سمگ لشم، کبود نَو، بُوزغُود و… زندگی می‌کنند. هزاره‌های تالقان که ایوین (Iven) از آن‌ها یادکرده است «تَکَه تویمس» نامیده می‌شوند.
گوناریارینگ معتقد است که: «شاید چنین پنداشته شود که هزاره‌ها در بعضی مناطق زبان مادری‌شان را حفظ کرده باشند. برهان‌الدین کشکی فقط شش قریه را نام می‌برد که بزرگ‌ترین آن «تاش ییلاق» ۱۳۰ خانه است.»
به صورت تقریبی درحدود پنجاه هزار خانوار هزاره در ولایت تخار زندگی می‌کنند. در السوالی اشکمش ولایت تخار، از قوم هزارۀ گرگگ در حدود نه هزار خانوار در مناطق چغه‌تای در قریه‌های الودین،(علاوالدین) شکرنه، کوتل بیل بالا، کوتل بیل پایان، نوآباد، سرغار، زمین درازه، ایلیچ، چهره‌دره، کوتل کفترخانه، شولش دره، بادام دره، قشلاق‌های ولکر، پُولخا، دریۀ‌کلان، شکر نحو، عایمت، گلی‌سای، گذر هزاره‌ها، قلعۀ ملاپیوند، بوریاباف‌ها، چهارآسیاب و… مجموعۀ کلانی از هزاره‌ها زندگی می‌کنند. قوم گرگگ به چهار طایفه به‌نام‌های مدباقی، زی‌بنده، پاینده و زی‌میرک تقسیم می‌شوند. این طایفه توسط کوتل بیل به دو السوالی اشکمش و خان‌آباد از ولایات تخار و قندوز تقسیم شده‌اند.
در السوالی خواجه بهاءالدین، در حدود ۱۲۰۰ خانوار هزاره در قشلاق‌های تپه سیدها، هزاره قشلاق، قریلدی، هزاره‌های مرکز خواجه بهاوالدین و… هم‌چنان هزاره‌هایی که در السوالی رستاق زندگی می‌کنند در حدود ۱۴۰۰ خانوارند که همه در قشلاق‌های گنده‌چشمه، چلمه قزاق، بندیل، خال دره، شهر کهنه، گذری هزاره‌ها و… زندگی می‌کننند. همین‌طور در حدود ۲۲۰۰ خانوار هزاره در مرکز تخار ناحیۀ قلبرس در قریه‌های باغ‌میری، قریۀ حاجی قربان، شیخ‌علی، جندک‌جال، قریۀ ارباب رحیم، بیردی به‌ای، خردزدی، بودله، امبرکو، آب‌شور، خس‌کپه، شغال‌تپه و… زندگی دارند که گویش هزاره‌گی‌شان را هنوز به یاد دارند و استفاده می‌کنند.
به طور عموم جمعیت هزاره‌های اهل‌سنت تخار را چنین برشمرده‌اند که در تالقان حوزۀ اول، دوم و سوم در حدود (15000)، نمک‌آب (14000)، اشکمش (25000)، چال (8000)، فرخار (6000)، ورسج (3000)، رستاق (7000)، خواجه‌غار (5800)، بنگی (3500)، ینگی قلعه (6100) هزاره زندگی می‌کنند که درمجموع درحدود (93400) تن می‌شود.
السوالی نمک‌آب
السوالی نمک‌آب از شرق به السوالی چال، از شمال به مرکز ولایت، از جنوب‌شرق به السوالی ورسج و از جنوب‌غرب به السوالی خوست وفرینگ ولایت بغلان می‌رسد. مرکز السوالی نمک‌آب تا مرکز ولایت تخار بیست‌وچهار کیلومتر فاصله دارد. طبق احصائیۀ ریاست صحت‌عامه ولایت تخار، جمعیت السوالی نمک‌آب، زنان و مردان هژده هزار تن برآورد شده‌اند.
به دلیل وجود معدن نمک در این السوالی و رد شدن رودخانه از مسیر این معدن و شور شدن آب رودخانه، این السوالی نمک‌آب خوانده شده است. السوالی نمک‌آب در سال 1370 خورشیدی به خاطر مشکلات اداری مردم به السوالی ارتقا پیدا کرد.
قریه‌های هزاره‌نشین نمک‌آب
هزاره‌های السوالی نمک‌آب در مناطق شولشدره، تاقچه‌خانۀ پایین، تاقچه‌خانۀ بین، تاقچه‌خانۀ بالا، برلاس، تاشبلاق بالا، تاشبلاق پایین، شکدره، سرکان، خم‌خیران، اره شیخ‌بالا و پایین، کوکان، توتک، صد برگان، یک‌باغ، شوله‌دره، بیخ‌کوتل، شلغش، چشمۀسنگی، امبا، جنگلک، بیخ‌کمر زندگی می‌کنند.
در شولشدره هفت هزار، در سه قریۀ تاقچه‌خانۀ (پایین، بین و بالا) 406، در برلاس پنجاه، در تشبلاق پایین و بالا 330، در شکدره 130، در تقدانه 120، در سرکان 120، در خم‌خیران 320، در اره‌شیخ هفتاد، در کوکان صد، در توتک سیصد، در صدبرگا 350، در یک‌باغ 240، در شال‌دره هفتاد و در شلغش پنجاه نفر از هزاره‌های اهل‌سنت زندگی می‌کنند.
مردم این السوالی بیش‌تر به زراعت و مالداری مشغولند و انگشت‌شماری از آنان به کار تجارت می‌پردازند. زمین‌های آنان بیش‌تر للمی و کم دیمی‌اند. درصدی سواد در این السوالی باتوجه به دوری از مرکز و مناطق محروم بودن آن، رو به رشد است. جمعیت مناطق هزاره‌نشین این السوالی را نزدیک‌به چهارده هزار گفته‌اند.
در کتاب راهنمای قطغن و بدخشان آمده است که نمک‌آب «از مضافات طالقان است، و مردم آن‌جا تاجیک و هزاره‌اند و زبان‌شان فارسی است. »
بزرگان نمک‌آب
حاجی حبیب‌الرحمان (صوفی)، ملا ذکر الله، ملا حسین، ملا عبدالخالق، مولوی عبدالفغور، حاجی عبدالمنان، قوماندان حسن، عبدالخبیر، عبدالمحمود، محمد نبی منصور، مولوی علی‌احمد، مولوی عبدالصمد، قاری عبداللطیف، مولوی عبدالغفور از تاشبلاق، خوش‌محمد، محمد ابراهیم، الله‌یار به‌ای، شهید مولانا غلام سید قهرمان معارف، قوماندان حبیب‌الرحمان، دلاور، لاجمیر، مراز علی، محمود به‌ای از شکدره و… از بزرگان هزاره‌های السوالی نمک‌آب‌اند.
السوالی اشکمش
السوالی اشکمش یکی از السوالی‌های ولایت تخار است که در آن مردم هزاره زندگی می‌کنند. این السوالی از شمال به السوالی‌های بنگی تخار و خان‌آباد ولایت قندوز، از جنوب به سلسله کوه هندوکش، از شرق به السوالی چال، از غرب به السوالی برکۀ ولایت بغلان و از جنوب‌شرق به السوالی فرینگ بغلان می‌رسد و از مرکز ولایت تخار نزدیک‌به هفتاد کیلومتر فاصله دارد.
قریه‌های هزاره‌نشین اشکمش
هزاره‌ها در مناطق شیر بچه ولکرد، بادام‌دره، قشلاق آلمیت، خم‌کلان، زمین هزاره، سرغار، بادگذر، چشمه‌قینر، بویرک، دره‌کلان، دره‌بسته، دره‌پشه، نوآباد، نوآباد گرده پایین، قلعۀ ملا پیوند، آلیچ، قریۀ بالا آلیچ، خوک‌دره، چپ‌دره، شولشدره بالا، شولشدره پایین، سلطان‌صاحب، خیلاب، نگار مرده، سیاه‌دره، بادام‌دره بالا، بادام درۀ پایین، بادگذر هزاره، پنجشیری بوریاباف، کتن بالا، پلخواه، علاوالدین بالا، علاوالدین پایین، غلام محی‌الدین، شکر نو، آلوچک، زمین دروازه، گنده‌چشمه، قرم‌قل، سربیل، بیکارسای، گل‌سای، قشلاق‌سای، نوآباد اشکجی و قره‌کمر زندگی می‌کنند که بیش‌تر به زراعت و مالداری مشغولند. جمعیت هزاره‌های این السوالی را بیست‌وپنج هزار تن برشمرده‌اند.
امان پهلوان، معلم عبدالرئوف، قوماندان جوره، سرمعلم عبدالمجید و… از بزرگان هزاره‌های اشکمش‌اند.
السوالی فرخار
مردم هزاره در قریه‌های شکتان، لیلی، ارباب‌صفر، نوآباد، کی‌شکتان، لب دریا، چشمه‌گرمک، ذریات‌نیاز در هشت قریه که جمعیت‌شان به شش هزار تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
السوالی ورسج
مردم هزاره در قریه‌های پی‌او (پیوو) و هنوی در پنج قریه که جمعیت‌شان به سه هزاروپنج‌صد تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
کشککی می‌نویسد: در ورسج «…قومیت‌شان عموماً تاجیک و برخی هزاره هم می‌باشند .»
السوالی بنگی
مردم هزاره در قریه‌های قره‌کمر، شیخ‌علی در هفت قریه که جمعیت‌شان به سه‌هزاروپنج‌صد تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
السوالی چال
مردم هزاره در قریه‌های سنگ‌لشم، کبود نو، نوآباد سنگ‌لشم، بازغور، سربند، سنگ‌اوچ، ایشان خلیفه، چشم‌گوان و حاجی بلال در دوازده قریه که جمعیت‌شان به هشت هزار تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
السوالی رستاق
مردم هزاره در قریه‌های خالدره، گنده‌چشمه، حاجی‌ملک، نوآباد، بند میل، پشتک، شینگراب، چلمه‌قزاق، مرکز رستاق در هفت قریه که جمعیت‌شان به هفت هزار تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
السوالی ینگی قلعه
مردم هزاره در قریه‌های هزاره قشلاق، قریۀ ایشانا، سیداد، زرد کمر، سرخ قشلاق و هزاره قشلاق در هفت قریه که جمعیت‌شان به شش هزار تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
السوالی خواجه بهاوالدین
مردم هزاره در قریه‌های دروازه کم، لاله‌گذر حاجی‌بابه، علاوالدین، قیرل دلی در هفت قریه که جمعیت‌شان به شش‌هزار تن می‌رسد، زندگی می‌کنند.
روستاهای تالقان
برهان‌الدین کشکی در کتاب راهنمای قطغن و بدخشان، ضمن یادآوری از روستاهای طالقان، در قشلاق قره‌بادام، و عنبرکوه، از مردم هزاره و قرلق یادآوری کرده است، ایشان قرلق‌ها را جدا از مردم هزاره آورده است، در حالی‌که قرلق یکی از طوایف هزاره است.
