۱۳۰ سال کشتار؛ تلاش برای مستندسازی نسل‌کشی هزاره‌ها در افغانستان و پاکستان
هزاره‌ها در افغانستان و پاکستان، به‌دلیل عقیده و نژادشان، هدف کشتارهای هدفمند قرار دارند
روز شنبه ۹ مهر، هم‌زمان با «روز جهانی همبستگی هزاره‌ها»، گروهی از پژوهشگران و فعالان حقوق بشری، در شهر کپنهاگ، پایتخت دانمارک، گرد هم آمدند و از آغاز دور جدید تلاش‌هایشان برای مستندسازی کشتار هدفمند هزاره‌ها در افغانستان و پاکستان خبر دادند. در این گردهمایی، از «آرشیو نسل‌کشی هزاره‌ها» در ۱۳۰ سال گذشته که شبکه تحلیلی بلاق آن را تهیه کرده است و همچنین کتاب «روایت‌های ناتمام»، اثر حسن رضا چنگیزی که در مورد کشتار هزاره‌ها در پاکستان است، رونمایی شد.
این نشست در حالی برگزار شد که روز جمعه ۸ مهر، با حمله یک مهاجم انتحاری به مرکز آموزشی کاج در ناحیه هزاره‌نشین دشت برچی در کابل، بیش از ۴۰ دانش‌آموز هزاره که بیشترشان دختر بودند، کشته شدند.
شبکه تحلیلگران بلاق که در نشست فعالان حقوق بشر در کپنهاگ اعلام موجودیت کرد، تحقیق در مورد جنایت‌های صورت‌گرفته علیه هزاره‌ها از زمان صدور فرمان کشتار هزاره‌ها از طرف عبدالرحمان خان در سال ۱۸۹۳ تاکنون را اساس کار خود قرار داده است.
ریچارد بنت، گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در امور افغانستان، ثریا دلیل، سفیر دولت پیشین افغانستان در سوئیس، اکرم گیزابی، رئیس پیشین شورای جهانی هزاره، حسین یاسا، پژوهشگر و فعال سیاسی، همراه شمار دیگری از فعالان حقوق بشر و بنیان‌گذاران شبکه تحلیلی بلاق، در این نشست حضور یافتند.
ریچارد بنت در این نشست با اشاره به نخستین گزارشش از وضعیت افغانستان که اوایل سپتامبر به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد ارائه داد، گفت هزاره‌ها با کشتار هدفمند و حمله‌های بی‌وقفه مواجه‌اند و اکنون باید روی این مسئله تمرکز کرد که چگونه ممکن است از هزاره‌ها محافظت صورت گیرد.
بنت در ادامه افزود که دیوان کیفری بین‌المللی از مراجع مهم رسیدگی به جنایت‌ها در سطح جهان است، اما در مورد کشتار هزاره‌ها هنوز به‌صورت رسمی یک تحقیق همه‌جانبه که مشخص کند این کشتار نسل‌کشی است یا خیر، انجام نشده است.
بنت گفت: «مشخص کردن اینکه کشتار هزاره‌ها نسل‌کشی است یا خیر، به زمان نیاز دارد و دیوان کیفری بین‌المللی باید برای این کار، چند پرونده مشخص و کلیدی را بررسی کند.»
بنت تصریح کرد که خود او برای پاسخگو کردن عاملان جنایات در افغانستان تلاش می‌کند و هرکسی که مسئول این حوادث مرگبار است باید مواخذه شوند. در عین حال، بنت افزود که پرسش اساسی اکنون این نیست که آیا این کشتار نسل کشی است یا خیر، پرسش اساسی این است که چگونه می‌توان این کشتار را متوقف کرد.
حمله‌های هدفمند علیه هزاره‌ها در پاکستان و افغانستان از سال ۲۰۰۹ افزایش یافت و طی این مدت، حدود ۷۰۰۰ نفر کشته شدند که از این میان، مشخصات ۲۱۰۰ نفر از قربانیان را شبکه تحلیلگران بلاق جمع‌آوری کرده است.
در سال‌های اخیر، فعالان هزاره تلاش کردند تا از سازمان‌های بین‌المللی برای به رسمیت شناختن این کشتار به‌عنوان نسل‌کشی کمک بگیرند تا راه دادخواهی برای قربانیان فراهم شود، اما این تلاش‌ها هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.
ریچارد بنت در رابطه با این تلاش‌ها گفت: «ما باید ببینیم که اگر این کشتار نسل‌کشی است، معنی آن چیست؟ در این صورت، توقع ما از جامعه بین‌المللی چیست؟ ما باید تلاش کنیم تا واکنش جامعه بین‌المللی را در رابطه با حمله‌هایی که هزاره‌ها را هدف قرار می‌دهند برانگیزیم.»
اکرم گیزابی، رئیس پیشین شورای جهانی هزاره و از موسسان شبکه تحلیلی بلاق، به ایندیپندنت فارسی گفت تلاش‌هایی که تاکنون برای به رسمیت شناخته شدن نسل‌کشی هزاره‌ها صورت گرفته با موانع سیاسی و کارشکنی‌هایی در مراحل مختلف مواجه بوده است.
گیزابی افزود: «راه درازی در پیش است تا این کشتار به‌عنوان نسل‌کشی به رسمیت شناخته شود. در این میان، موانع سیاسی نیز وجود دارد.»
گیزابی در ادامه افزود که شورای جهانی هزاره ۴۶۰ پرونده از جنایت‌های هدفمند صورت‌گرفته علیه هزاره‌ها را قبلا با دیوان بین‌المللی کیفری به اشتراک گذاشت، اما دولت اشرف غنی کارشکنی کرد و مانع انجام تحقیقات در این زمینه شد. پس از ارسال این پرونده‌ها، به دیوان بین‌المللی کیفری و برقراری تماس میان فعالان هزاره و این دادگاه، دولت اشرف غنی گفت نیازی به مراجعه به دیوان کیفری بین‌المللی نیست و دولت افغانستان در این مورد اقدام می‌کند.
گیزابی گفت برای انجام تحقیق بر اساس معیارهای پذیرفته‌شده بین‌المللی و مستندسازی جنایت‌های صورت‌گرفته علیه هزاره‌ها و دادخواهی برای قربانیان این حمله‌ها، دو سال قبل شبکه تحلیلی بلاق ایجاد شد.
عبدالرحمان خان، حاکم پشتون افغانستان از سال ۱۸۸۰ تا ۱۹۰۱، بین سال‌های ۱۸۹۳ تا ۱۹۰۱، حدود ۶۲ درصد از جمعیت هزاره‌های افغانستان را کشت و آواره کرد. زمانی که عبدالرحمان خان حکم ارتداد هزاره‌ها را صادر کرد، حدود ۶۰۰ هزار خانواده هزاره در بخش‌های مختلف افغانستان زندگی می‌کردند. پس از وقوع این کشتار، زمین‌ها و خانه‌های هزاره‌ها میان افسران و کارمندان عالی‌رتبه دولت عبدالرحمان خان تقسیم شدند و سرزمین‌هایشان به تصاحب مقام‌های دولت عبدالرحمان خان درآمد. بخشی از جامعه هزاره افغانستان که از دست عبدالرحمان خان فرار کردند، توانستند خودشان را به کشورهای همسایه افغانستان از جمله به شهر کویته پاکستان و بخش‌هایی از ایران برسانند.
چالش‌های تحقیق در مورد کشتار هزاره‌ها
اکرم گیزابی گفت شبکه تحلیلی بلاق می‌خواهد روایت‌هایی را مستند و بازگو کند که نادیده گرفته می‌شوند. گیزابی افزود: «این روایت‌ها را براساس ویدیو، عکس، شواهد و منابع، جمع‌آوری می‌کنیم تا مورد استفاده سازمان‌های حقوق بشری و دادگاه‌های جهانی از جمله دیوان کیفری بین‌المللی قرار گیرد.»
گیزابی افزود: «ما جنایت صورت‌گرفته در ۱۳۰ سال را مستندسازی می‌کنیم. در این مدت، همه رژیم‌ها آمدند و رفتند، اما وضعیت ما بسیار اندک تغییر کرد.»
اعضای شبکه تحلیلی بلاق و تهیه‌کنندگان آرشیو نسل‌کشی هزاره‌ها گفتند هزاره‌ها به‌عنوان یک قوم مشخص، هدف کشتارند و برای عاملان این کشتار، فرق نمی‌کند که هزاره‌ها در پاکستان باشند یا در افغانستان.
براساس اطلاعاتی که در «آرشیو نسل‌کشی هزاره‌ها» آمده است، ۷۰۰۰ نفر از قوم هزاره از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۲۲ در افغانستان و پاکستان، در حمله‌های هدفمند کشته شده‌اند. از این میان، مشخصات ۲۱۰۰ نفر از این قربانیان با جزئیات دقیق در وب‌سایت این سازمان درج شده است و تلاش برای جمع‌آوری اسناد در مورد بقیه حوادث نیز در جریان است.
حبیب پیمان از اعضای شبکه تحقیقی بلاق گفت بررسی تمامی جنایت‌های صورت‌گرفته علیه هزاره‌ها در افغانستان و پاکستان، فرایندی طولانی است و شبکه بلاق برای مستندسازی این کشتارها، در ابتدای راه است.
پیمان گفت: «در آغاز یک پروسه طولانی هستیم. تمام تلاش خود را می‌کنیم که یک آرشیو معیاری [بر اساس معیارهای پذیرفته‌شده بین‌المللی] از حوادثی که هزاره‌ها را به صورت هدفمند مورد هدف قرار داده است ایجاد کنیم.»
پیمان افزود که شبکه تحلیلی بلاق از طریق جمع‌آوری اطلاعات دقیق در مورد قربانیان و مصاحبه با خانواده‌ها و ثبت تمام مشخصاتشان، این زمینه را برای سازمان‌های بین‌المللی فراهم می‌کند که به حوادث دسترسی داشته باشد. بخشی از نتایج این تحقیقات در وب‌سایت آرشیو نسل‌کشی هزاره‌ها منتشر می‌شوند و بخشی دیگر نیز برای حفظ امنیت خانواده‌های قربانیان، منتشر نخواهند شد.
پیمان افزود که شاهدان، بستگان و اعضای خانواده‌های قربانیان می‌توانند اسناد و شواهدشان را برای شبکه بلاق ارسال کنند و این راه ارتباطی روی بسترهای آنلاین این شبکه در دسترس است.
با این حال، پیمان گفت تحقیق در مورد حمله‌هایی که هزاره‌ها را هدف قرار داده، با چالش‌هایی مواجه است. پیمان گفت: «گاهی با موانعی مواجه می‌شویم. برای نمونه، یک خانم که برای شبکه بلاق در کابل تحقیق می‌کرد، با ممانعت طالبان مواجه شد و مجبور شد برای اینکه جانش را حفظ کند به ایران پناه ببرد.»
پیمان در ادامه افزود که یافتن جزئیات و شواهد در مورد حوادثی که سال‌ها قبل اتفاق افتادند دشوار است، چون شواهد و اسناد در مورد بسیاری از حوادث از بین رفته است. شبکه تحقیقی بلاق در مورد حوادثی که یافتن اسناد در مورد آن‌ها دشوار است، به ضمیمه کردن گزارش‌های سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد بسنده می‌کند.
چه کسی عامل کشتار هزاره‌ها است؟
تاکنون به این پرسش که چه کسی یا کدام گروه مسئول کشتار هزاره‌ها است پاسخ روشنی داده نشده است، اما مسئولیت بیشتر حمله‌های هدفمند در ۲۰ سال گذشته را گروه‌های تروریستی فعال در افغانستان و پاکستان برعهده گرفته‌اند. لشکر جهنگوی و جیش‌الاسلام در پاکستان، طالبان و داعش خراسان در افغانستان از کلیدی‌ترین عوامل حمله به هزاره‌ها در دو دهه اخیرند.
براساس تحقیق شبکه تحلیلی بلاق، از اوت ۲۰۲۱ که طالبان در افغانستان به قدرت بازگشتند تا سپتامبر ۲۰۲۲، هزاره‌ها با بیش از ۶۰ حمله هدفمند مواجه شده‌اند.
با این حال، حبیب پیمان گفت: «مشخص کردن عوامل کشتار هزاره‌ها دشوار است، اما هر زمانی که نسل‌کشی به‌عنوان یکی از گونه‌های جنایت به رسمیت شناخته شود، دولت مستقر در زمان وقوع جنایت، مسئول است.»
پیمان در مورد اینکه چه کسی مسئول حمله‌های هدفمند به هزاره‌ها است گفت: «مسئول کسی است که صلاحیت دارد. گاهی پشتون‌ها تصور می‌کنند که ما یک قوم را متهم به کشتار هزاره‌ها می‌کنیم و این حقیقت ندارد. ما یک گروه معتقد به فاشیسم را که مدیریت کشور را برعهده دارند از عوامل این جنایات می‌دانیم. مردم عام برای کشتار همدیگر برنخاسته‌اند، این گروه‌های حاکم هستند که کشتار را راه می‌اندازند.»
مختار وفایی، ایندیپندنت فارسی شنبه ۹ میزان ۱۴۰۱
