تاریخی، که بر جبین سنگ‌ها حمل شده است

جاذبه های تاریخی، مناطق دره صوف زمین ها، جلگه های سرسبز و شادابی تشکیل می‌دهد که در امتداد کوه پایه های بابا و پامیر قراردارد. دره صوف به دلیل بهره‌مندی از چشمه‌ها و سراب‌های گوناگون ومعدن طلای سیاه خدادادی، اما تاریخ و تمدن این دیار راسنگ‌ها و کوه‌ها در خود ثبت کرده‌اند. دره صوف میراث ماندگار تمدن چند هزارساله افغانستان(خراسان زمین) است و جای‌جای این سر زمین نشانی از شکوه جلال و عظمت تاریخ مردمانش را دارد، تاریخی که امروز در سیمای سنگ ‌نگاره‌ها در دل خاک هویدا شده و رد پایی تاریخ در بناهای باستانی دره صوف ومنطقه خواجه بلند بهسود به چشم می‌خورد.

«تپه شِیخک جری خوال» مجموعه‌ای ارزشمند از اعماق تاریخ

«تپه شِیخک»، جری خوال «خواجه بلند بهسود»
مجموعه‌ای ارزشمند از اعماق تاریخ است که در سر زمین کهن دره صوف/ دره یوسف به یادگار مانده است، این آثار در قلب تپه یی سنگ منگی یکی از حیرت‌ انگیزترین آثار تاریخی است که در دل کوهی منگی (آهگی) به همین نام تپه (شِیخک جری خوال)قرار گرفته و اثری خارق‌العاده از جایگاه پادشاهان شاید ساسانی باشد.

مهم ‌ترین آثار در منطقه خواجه بلندبهسود،(جری خوال) تپه شِیخک سم، سموج(ایوان) بزرگ است که از نظر معماری اطلاعات بیشتری را در اختیار بازدیدکنندگان می‌دهد. این سم، سموج(ایوان) به شکل فضای دائره ای است. درازی آن درحدودی (30الی40)متر و طول آن به عرض (6)متر ارتفاع(4)متر دارد. دیوار انتهای ایوان به دو بخش تقسیم شده است. بخش اولی صحنه «تاج گزاری» شاه ساسانی آن وقت را نشان می‌دهد روی دیوار طرف شرق سُفه یی بلندی قرار گرفته حاکم برصحن سم، سموج (ایوان) است و در بخش دوم این سُم خانه یی دیگر به انتهای(30)متر است نیز سوارکاری روی دیوار طرف شرق نقش شده است که مهارت صحنه جنگ های خونین چنگیزخان مغل را نشان می دهد.
در صحنه تاج گزاری، پادشاه ساسانی با صورتی مستطیلی و محراب گونه تمام‌ رخ بر روی سکویی ایستاده است که بینندگان همه بتواند شاه را تماشا کنند.
اما در داخل سم، سموج (ایوان) سمت شرق، پیکره آناهیتا، با صورت و بدنی تمام ‌رخ نقش شده که بر روی سکویی قرار گرفته. در دست چپ او سبوی آب و در دست راستش حلقه روبان داری دیده می‌شود که به‌طرف شاه دراز کرده است. او دارای صورتی گِرد ،چانه‌ای کوتاه وچشمان بادامی است، بخشی از موهای سر او به‌صورت گیسوی بافته شده در دو طرف صورت آویخته و بخش دیگری از آن به‌صورت انبوه بر روی شانه‌ها آویزان شده است.
طرف شمال سم، سموج دری بزرگ سم ،سموج (ایوان) دیگری باز شده است که پزیرای هزاران مهمان داران است که در داخل به سمت خویشتن رهنمای مهمانان است.بسیاری از تاریخ‌دانان و نیز جغرافیا شناسان، نقش این اسب‌سوار را «کاوه آهنگر» معرفی کرده‌اند که سوار بر اسب معروفش شبدیز است هر بیننده یی بار اول ببیند لات مبهوت شده تماشای این سم تاریخی می شود.

«قودوق بیچه» نماد استوار عشق در تاریخ خواجه بلندبهسود زمین.

نماد استوار عشق در تاریخ خواجه بلندبهسود زمین «سنگ ‌نگاره های تپه شِیخک بالا و پائین است، قودوق بیچه چشمه سار بر افراشته و سرشار از زیبایی طبیعت، این اثر ماندگار تاریخی در(24) کیلومتری شهر دره صوف بالا واقع‌شده و به جرأت می‌توان کتیبه یی سنگی کاوه آهنگر را نمادی از فرهنگ، هنر و آداب‌ و رسوم مردمان عصر ساسانی دانیست، از چشمه سار قودوق بیچه لوله های آب سفالین گیلی به طرف تپه یی خواجه بلندبهسود کشیده شده که هنوز هم به چشم می خورد در امتداد راه مردمان خواجه بلند بهسود که برای خویش خانه ساختند از زیر لایه های خاک چنین لوله های سفالین گیلی پیدا شده است .

خواجه بلندبهسود سرزمین کرانه‌های تاریخ است و نشانه‌هایی قبل از دوران ساسامانیان در این سرزمین وجود دارد، یکی از این نشانه‌ها «کوزه پر از خاک سیاه ریخت شده» است. از نگاره ها آورده‌اند که خوجیان بلند و خواجه بلند بر فراز تپه شِیخک برای خدایان شان در آسمان دعا می‌کنند.

انجنیر عبدالاحمد عباسی رئیس آبده های تاریخی وزارت اطلاعات و فرهنگ: خواجه بلند بهسود – دره صوف میراث دار آبدات تاریخی ولسوالی دره صوف بالایی ولایت سمنگان است.

وی بیان کرد: قدمت این آثار تاریخی به (11) هزار سال قبل می‌رسد و همچنین بر آثار باستانی جاذبه گردش‌گری طبیعت سر سبز دلگشاه منطقه را درخود اختصاص داده است. علاوه بر جاذبه گردش‌گری در مسیرهای ارتباطی دروازه خراسان بزرگ، راه‌شاهی و جاده ابریشم بیانگر فرهنگ و تمدن متنوع در این مناطق تفریحی وکاروان سرای تاریخی است.

وی خواجه بلندبهسود را محل تبلور هنر و دانش ساسانیان دانیست و افزود: کتیبه رستم زال نیز شرمسار عظمت و شکوه جلال خواجه بلندبهسود زمین است و به جرات می‌توان ادعا کرد که سراسر تخت رستم به‌اندازه خواجه بلندبهسود جلوه و زیبایی ندارد و از هر سو به خواجه بلندبهسود بنگریم زیبایی، شکوه تاریخ و انحصار قدمت تاریخی را می‌بینیم.

خواجه بلندبهسود هنوز ناگفته‌های بسیاری دارد.

به اعتقاد گردشگران، ظرفیت خواجه بلند بهسود هنوز از دل خاک بیرون نیامده و ناگفته‌های بسیاری را از راز و رمز آن می ‌طلبد که زمین‌های اطراف خواجه بلند بهسود نیازبه کاوش گری دارد.

عباسی بیان کرد: کتیبه خواجه بلندبهسود رمز گشای ناگفته‌های تاریخ است و اسرار ساسانیان را در دل خود پرورانده و نیز سند قدیمی‌ ترین گاه‌ شمار خراسان زمین در کتیبه ای سم، سموج (ایوان) خواجه بلندبهسود است.

خواجه بلندبهسود مأمنی از آثار سلوکیان، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، صفویه و… است.
عباسی بیان کرد: دانش زبان‌شناسی زمان می خواهد سم، سموج (ایوان) کتیبه یی خواجه بلندبهسود را رمزگشایی کند و نیاز است که افرادی مسلط به زبان‌های باستانی و به‌ویژه زبان ترکی و هورامی و بابلی… بر روی این کتیبه تحقیق و رمزگشایی کنند.

عباسی: خواجه بلند بهسود را یکی از شگفت‌انگیز ترین آثار تاریخی اشاره کرد و گفت: با توجه به آزمایش سنگ‌ها و اتحاد جنس و معماری آن با فرهاد کوه کن تراش دارد، فرهادکوه کن معمار هر دو آثار بوده حتی گمان می‌رود معمار آثار نیمه‌کاره جایگاه ساسانیان است ودر هرسینی که وجود دارد که ساسانی بودن آن محرز است و این آثار از نظر دوره زمانی با هم تناسب دارند.فرهادکوه کن درمناطق دره باریک شمالک است موقعیت دارد ولی با هم درارتباط بوده است.
وی همچنین کاروان‌ سرای چشمه ایام را از سالم ‌ترین و منحصر به‌ فرد آثار خواجه بلندبهسود در چشم‌اندازی بسیار زیبا عنوان کرد و افزود: چشمه ایام آب صاف گواه را ورود آرام نیز ظرفیتی دیگر در خواجه بلندبهسود است.

صفدرعلی کربلای، خواجه بلند[۱] را نیز در گفتگو با خبرنگار بی بی سی، با اشاره به وجود آثار تاریخی بسیار در این منطقه اظهار داشت: خواجه بلند مأمنی از آثار سلوکیان، هخامنشنیان، اشکانیان و ساسانیان، صفویه و… است.

صفدرعلی کربلای به وجود آثار بی‌ نظیر دوران پیش‌ازتاریخ اسلام در خواجه بلند بهسود اشاره و اظهار کرد: خواجه بلندبهسود از ظرفیت و پتانسیل بالایی برای توسعه و رونق زراعتی و گردشگری وجاذبه یی تاریخی برخوردار است.

معبد آناهیتا دومین بنای سنگی سمنگان پس از تخت رستم است.
اما آناهیتا، نام معبدی برگرفته از «الهه آب‌ها» است، دومین بنای سنگی سمنگان پس از تخت رستم که بر سر راه جاده تجارتی ابریشم – بامیان وقطغن زمین تخارستان قرار گرفته است.
معبد آناهیتا بردل تپه‌ای دست ساز بشراست با ارتفاع (85) متر ساخته‌شده است. نقشه بنای دائره ای است که هر دائره ای آن به شکل صفحه‌o به قطر ۸ متر است.

معبد آناهیتا متعلق به آناهیتا، الهه پاکی و محلی برای نیایش آب بوده که یکی از چهار عنصر مقدس در اویستا کبیر آمده و مورد احترام خراسان باستان زمین است. آناهیتا ایزد بانوی آب‌های روان، زیبایی طبیعت، فراوانی برکت در دوران پیش از اسلام بوده است.
در معبد آناهیتا شکل محراب گونه به طرف شرق کشیده شده است و طرف شمال آن دری از وسط این سم، سموج (ایوان) باز شده گویی انتظار بزرگ بانوی رامی کشد. دائره شکلی در راستای شرقی – غربی قرار دارد که آن هم با مجموعه ای از ردیف‌های محراب گونه سنگی محصور شده و به اعتقاد بسیاری از باستان شناسان جای اصلی معبد بوده است.
احمد علی حسنی ولسوال دره صوف بالا معتقد است که معبد تاریخی آناهیتا به‌ عنوان دومین بنای سنگی پس از تخت رستم زال از مهم‌ ترین مجموعه‌های آثارتاریخی کشور است.

درسال1371ش کاوش گران تپه یی شِیخک پائین را از هر طرف تپه دست به کندن کاری زد و درهای سم ،سموج را پیدا گردند و در داخل همین سم، سموج آثار عتیقه یی فراوان پیدا شدند اسکلیت واستخوان های آدم های قرن حجررا پیدا گردند که همه رو به طرف شرق داخل تنور(کندو) کشیده شده بودند. و دست خط هنر ساسانیان به چشم می خورد.
درسال1393این آثار باستانی در (24)کیلومتری (جنوب،شرق) دره صوف و در منطقه خواجه بلند بهسود بر دل صخره‌ای معروف به «تپه شِیخک جری خوال» قرار دارد. با توجه تلاش صورت گرفت تا آن را برای ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو به‌عنوان الحاقیه خواجه بلندبهسود ثبت و آماده کرد. اما به دلیل وخامت اوضاع امنیتی مسیر راه از ثبت یونسکو باز ماند.
طرف غرب خواجه بلندبهسود (زیارت خواجه بلندبهسود) وجود دارد وتپه ای بر فرازی قله ای(بند) باریک قرار گرفته است که خود نمایان گر تاریخ چند هزار ساله ای خواجه بلندبهسود زمین است به طرف غرب این تپه چشمه ساری زمینی ازلایه های گِل سرخ وجود، دارد با وجود گل های ریاحین رنگارنگ (گلخار) دل وچشم هر بیننده رامی رباید که گویی قطعه از زمین بهشت است، یا از آسمان ستاره به زمین آمده و در مقابل هر عابری زمین خواجه بلندبهسود در هر موسم سال دل ربای می کند و هر عابری تماشای طبیعت فرح بخش خواجه بلندبهسود زمین می شود.(محمد نایب علی توسلی)
منابع:
#دره_صوف_درگذربحران_تاریخ_ج۱ص۸۹
#ارمغان_سمنگان_ص۲۴۵