تأسیس مدرسه دینی- سرولنگ دره صوف

دره صوف، سرزمین خوش آب وهوا کوهستانی است که در قسمت جنوب «بلخ» قرار گرفته است،  رود خانه ای کوچکی از کوه های آن سر چشمه گرفته وگه­گاهی، زمین های خشک بلخ را مرطوب می­سازد؛ این خطه، از دیر باز مرکز تشیع و پایگاه ستارگان علم، ادب وفقاهت بوده است. مدرسه دینی دره صوف،  یکی از بزرگ­ترین حوزه های علمیه افغانستان زمین است، حدیث کهن وتاریخ پر فراز و نشیبی، با خود دارد. در اوائل قرن بیستم، توسط حضرت آیت الله حاج شیخ میرزا حسینHکه خود یکی از علمای  برجسته ای دره صوف بود؛ همزمان باسفرهای شاه امان الله در خارج کشور و لغو برده داری هزاره ها، توسط شاه امان الله خان، طوری رسمی در دره صوف ترکستان زمین آن روز، در سال 1300ه.ش1920م برای اولین بار، در سطح هزارستان، تأسیس گردید[1]، که بگونه ای سبقت را از حوزه علمیه[2] قم در ایران ربوده است و حوزه  علمیه قم در ایران، در سال1301ه.ش 1921م توسط آیت الله شیخ عبد الکریم حائری یزدی بنا شد. و آخوندحاجی،  با شرایط پر از خفقان، سال ها در این مدرسه دینی، تدریس کرد و شاگردان زیادی را تقدیم جامعه نمود[3].

قریه سرولنگ، دارای اقلیم گرم و هوای مرطوب؛ آب دریایی، با شیب ملایمی از جنوب به طرف شمال، از کنار این مدرسه، سرازیر می­شود و درختان میوه­ی فراوان، در اطراف زمین مدرسه غرس شده اند و روستای خوش آب و هوا، سرسبز و خرم، که در فصول اربعه، کاملاً برای تحصیل طلاب مساعد می­باشد، این مدرسه، اولین مدرسة دینی در سطح هزارجات ودره صوف می­باشد[4].

مشخصات:

• اسم مدرسه: امام حسن العسکری^(ع)
• موقعیت: قریه سرولنگ- دره صوف بالا ولایت سمنگان
• زمین مدرسه: ده جریب20000 متر مربع.
• مساحت: زیر بنای مدرسه:400x 80
• مدرس: دو باب
• اطاق ها: 24 باب
• مسجد: دو باب محراب(مسجد شمالی، مسجد جنوبی)
• کتابخانه: یک باب، که اکنون پیرامون«1670»جلد کتاب چاپی و نسخه های خطی در آن گرد آمده است[5].
• آشپز خانه: یک باب
• حوض آب: داخل حیات مدرسه یک حلقه
• نهر(جوی)آب از وسط مدرسه می­گذرد

در این مدرسه، متون اصلی مدارس علمیه دینی از قبیل ادبیات عرب، منطق، فقه و اصول فقه، احکام و عقاید تدریس می‌شود. در کنار آن، دروس تجوید، تاریخ، تفسیر، حدیث، اجتماعی ریاضی ومضامین عمومی نیز برگزار می‌گردد،دراین مکان برنامه‌های متعدد دینی، فرهنگی و اجتماعی اجرا می‌گردد و از جمله می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

۱. اقامه نماز جمعه.

۲. اقامه نماز‌های یومیه سه وقت با جماعت به صورت مداوم

۳. برگزاری کلاس‌های آموزش عقاید، احکام، اخلاق اسلامی، قرآن، روخوانی، روانخوانی، تجوید و قرائت قرآن.
۴. برگزاری نماز‌های عید قربان و فطر .

۵. برگزاری مراسم عزاداری در ایام محرم.

۶. برگزاری دعاهای توسل، کمیل و ندبه به صورت مداوم.

۷. برگزاری سخنرانی‌های دینی در ماه رمضان و برگزاری مراسم شب‌های قدر.

۸. گرامیداشت ایام ولادت ایمه معصومین علیهم السلام و اقامه عزاداری در ایام شهادت ائمه معصومین علیهم السلام به ویژه ایام فاطمیه.

۹. برگزاری مراسم اعتکاف در آخر ماه مبارک رمضان هر ساله با حضور مؤمنین.

۱۰. برگزاری جلسات شورای علماء

۱۱. برگزاری کلاس‌های آموزش حجاج سالانه قبل از ایام حج.و…

حوزه علمیه سرولنگ علاوه بر تربیت و آموزش طلاب، مرکز فعالیت های فرهنگی و تبلیغی در سطح منطقه بوده و مبلغین را به مناطق دور دست اعزام نموده است.در زمان تدوین این گزارش، 165 اعم از طبقه ذکور وا ناث طلبه در مدرسه مشغول تحصیل می‌باشند و 63 طلبه لیلیه هستند که به صورت تمام وقت در مدرسه حضور دارند و 44 تن دیگر طلبه روزانه می‌باشند. طلاب روزانه تنها در ساعت‌های درس در مدرسه حضور می‌یابند و ازخوابگاه و غذای مدرسه استفاده نمی کنند. ظرفیت پذیرش حوزه علمیه تنها در بخش لیلیه بیش از ۱70 نفر می‌باشد.

ساختمان این مدرسه، چهار بار، تغییر کرده و نوسازی شده است، مدرسه دینی سرولنگ، در زمان حمله روس­ها، در افغانستان، سد مستحکم برای حمایت از انقلابی ها بود، در سال 1377ه.ش حمله گروه طالبان به دره صوف، این مدرسه، به خرابة مبدل گردید، کتاب ها و نسخه های گرانبهای آن، کاملاً به آتش کشیده شد، بعد از شکست طالبان، توسط حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ احمد علی احمدی، حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ شفق بهسودی نوسازی و احیای مجدد گردید، این مدرسه تاکنون، مستمر و پیوسته، فعال می­باشد، که به نام ام المدارس، در سطح مدارس دینی هزارستان،  شهرت دارد؛  زمین مدرسه،از طرف غلام نبی بیک فرقه مشیر، وقف گردیده است،  و بعداً من باب  احتیاط، از طرف آخوند میرزا حسین و ملا غلام علی کربلای، از حاجی عبدالوهاب ازبیک به مبلغ«450» روپیه پول سفید، خریداری گردید، که همچنان به عنوان سند عرفی این مدرسه وجود دارد.

در این مدرسه، اکثر مضمون های حوزه­وی، تدریس می­شده است، و در نتیجه شاگردان زیادی را در عرصه های علم و فقاهت و جهاد و مبارزه، تقدیم جامعه نموده­است، که قبلاً هرکدام شان به نحوی، درجامعه تک ستارة های اجتماع خویش بودند.

سرانجام، آخوندحاجی^(ره)بعد از سال ها تدریس در این مدرسه وسپری نمودن در محبس (زندان)دخمه ای مخوف ستم شاهی، به مدت چهارده سال، در دهدادی بلخ و دهمزنگ کابل، در 18سنبله1330ه.ش به دسیسه عمال دولت وقت، در بلخ، مسموم و در منطقه کلان زیده دالان به شهادت رسید.

عوامل رونق گرفتن مدرسه دینی سرولنگ

چند دلیل وجود دارد که  درآن شرایط سبب رونق گرفتن مدرسه دینی سرولنگ گردیده بود:

• أ‌. یکی از عوامل مهم، این بود که مدرسه علمیه سرولنگ، اولین حوزه ای علمیه دینی، در سطح هزارستان بزرگ بود، که به طوری رسمی تأسیس گردیده بود و با برنامة وسیع درسی منظم، به وجود آمده بود.
• ب‌. دومین عامل این بود که، این مدرسه دینی، به تعداد چند اتاق، جهت اسکان طلاب و یک باب مَدرس و یک باب مسجد داشت، که طلاب غیر بومی مشکل اسکان نداشته باشند، در صورت که سید  عالم بلخابی، طلبه داشت و در منزلش به طوری پنهانی تدریس می­کرد، عدة طلاب در یکاولنگ، نزد سید مقدس یکاولنگی ،  سید حسن رئیس یکاولنگی و شیخ خادم حسین کوه بیرونی،  در خانه های شان به طوری پنهانی مشغول تدریس بودند، ولی ساختمان رسمی به نام مدرسه نداشتند و طلاب را در خانه شخصی شان درس می­گفتند، که طلاب غیر بومی از نظر مسکن دچار مشکل بودند، اگر مأمورین حکومت، از این طلبه ها با خبر وجویا می­شدند، در جواب گفته می­شدند: این جوان ها پیش خدمتان ما استند نه طالب علم[6].
• ت‌. سومین عامل جذابیت، شخص آیت الله حاج شیخ میرزا حسین وملا غلام علی کربلایی بود، در عین حالی که از مرتبة علمی بالایی بر خوردار بود، ولی انسان های پرهیزکار و با تقوی، آدم شجاع و نترس، که دارای جذابیت خاص و همچنان از مدیریت قوی بر خوردار بود.
• ث‌. چهارمین عامل این بود که آیت الله حاج شیخ میرزا حسین وملا غلام علی کربلایی، از طریق جمع آوری وجوهات شرعیه، تا اندازه ای مخارج روز مره ای تحصیل طلاب را، تأمین می­کرد و طلاب علوم دینی، با فراغت خیال و آرام، مشغول درس و بحث خویش بودند.
• ج‌. پنجمین عامل این بود که مکان مدرسه دینی، از آب و هوا و فضای مناسب برخوردار بود،  این مدرسه، حدود ده جریب زمین دارد، که  مستطیل شکل می­باشد،  از طرف شرق، به قبرسان عمومی وکوه مرتفع  به نام کوه خواجه حاجت،  کشیده شده است، از طرف غرب به دریا، ازسمت جنوب و شمال منطقه، دوشادوش به جاده(سرک) عمومی که به طور مارپیچ از بین زمین های مزروعی و درختان سرسبز مثمر و غیر مثمر، مانند دوشاهرگ حیاتی درمنطقه تزریق حیات نموده  منتهی می­شود، در فصل بهار، تابستان وخزان، از هوای مطبوع  منظرة دلپذیر،  بر خوردار است، ساختمان مدرسه، در وسط این زمین تأسیس گردیده است[7]، که در وسط مدرسه یک حوض آب احداث شده است و از نگاه امنیتی در آن زمان، طلاب کاملاً در یک فضای نسبتاً امنی، قرار داشتند، تا رسیدن مأمورین دولتی به مدرسه، همه متوجه قضیه می­شدند، در موقع خطر، کوه خواجه حاجت، پناه گاه طلاب بودند، البته چندین بار طلبه ها را خطر تهدید گرد ومأمورین دولتی،  در مدرسه آمدند، جزملا غلام علی کربلای بهسودی، کسی دیگر را ندیدند.

گفتند: این خانه از کسیت…؟ ملا کربلای: خانه مال من وتو است هرکسی حق اسکان وخانه را دارد. چرا اتاق به شکل قلعه ومنظم است…؟ ملا کربلای:  این خانه را طوری ساختم تا از شر هر گونه درندگان، در امان باشم.

حاجی دیدار پدر علامه یعقوب علی توسلی، مدیر مسؤل جامعه امام صادق^(ع) کویته پاکستان، که یکی از شاگردان آخوندحاجی بوده، در مورد استادش چنین تعریف می­کند: زمانی، ما چند تن از طلبه های هزارجات، روانه ترکستان زمین شدیم، تا رسیدیم به ملک دره صوف، در مسیر راه با دو مرد قد بلند بر خوردیم،  لباس کهنه وچهره نهایت غریبانه داشت، از ایشان سؤال کردیم مدرسه سرولنگ کجاست…؟ او سؤال کرد، بچه های که از مرکز هزارستان آمده، کجاست آیا شمائید؟ برای ما راه مدرسه را نشان داد، بعداً ما متوجه شدیم، ایشان آیت الله حاج شیخ میرزا حسین وملا غلام علی کربلایی بوده است،  به ما اتاق داد، چنان درس می­گفت، که مثل شیرینی عسل درس ایشان،  تا هنوز در کامم است،آیت الله حاج شیخ میرزا حسین وملا غلام علی کربلایی، یکی از نوابغ علمیه هزارستان بود، که تمام مناطق هزارستان آن روز را متوجه خویش ساخته بود، که از سراسر هزارجات، طلبه ها برای درس خواندن می­آمدند، این گزینه ها، عوامل رونق گرفتن مدرسه دینی سرولنگ دره صوفی گردیده بود[8].

شاگردان  مدرسه دینی – سرولنگ

حضرت آیت الله حاج شیخ عبدالحکیم صمدی جاغوری در سال 1358ه.ش در رأس هیئت شش نفری سفر در شمال افغانستان داشت[6] در «سفر نامه ترکستان زمین[7]» خود نوشته اند: در دره صوف همان مدرسه­ای است که رجال وشخصیت های علمی و نامدار تشیع مانند: آیت الله سید ابوالقاسم بلخی، آیت الله سید میرحسین خاساری، آیت الله سیدمحمدسرور واعظ، آیت الله شیخ سلطان محمد ترکستانی، آیت الله شیخ محمد امین افشار، آیت الله سید نادر بحر، آیت الله محمد اسماعیل مبلغ، آیت الله سید میرحسین مدرس شریفی چارکنت،آیت الله شیخ محمد موسی اخلاقی، آیت الله شیخ محمد جواد نجفی، آیت الله شیخ عبد الحسین، آیت الله سید نجفی شمشیری، آیت الله شیخ عطاالله توسلی، شیخ یعقوب علی قندهاری، علامه شهید اسماعیل بلخی، مولوی اسحاق نوری قندوزی، ملا دیدار پدر علامه یعقوب علی توسلی، مدیر مسؤل مدرسه امامیه کویته پاکستان، آیت الله شیخ خادم حسین کوه بیرون بهسود، مولوی نورالحق هراتی، ملا ملک روی دو آب، شیخ محمدعلی جبرئلی، شیخ حسن مصباح بلخی،آخوند بکک از یکاولنگ و…، خودم شیخ عبدالحکیم صمدی جاغوری، تحصیل گرده ایم و روز گاری، افتخار شاگردی حضرت آیت الله حاج شیخ میرزا حسین دره صوفی را داشتیم، دره صوف همان دره­ای است، که روز گاری به نجف اشرف و قم ثانی معروف بود، دره صوف همان منطقه­ای است که سران جهادی را پناه داد وبالاخره شرنگ تلخ شکست روسها و طالبان از همانجا رقم خورد، دره صوف سیمای تأثیر گذار و برازنده­ای در تاریخ هزارجات دارد. این خطه، از دیر باز، مرکز تشیع و پایگاه ستارگان علم وادب بوده و امروزه پس از گذشت قرنها، ستارگانش چشم وچراغ ملت های مسلمان، به حساب می­آیند. دره صوف از دیر زمان با حوزه های بزرگ علمیه شیعه، در نجف اشرف، قم ومشهد، در تماس بوده­ است، در دشوار ترین ایام و سیه روزی ها، از حرکت نیفتاده است، بر همین اساس، مدارس دینی و روحانیت دره صوف، از سایر مناطق شیعه نشین(هزار جات) مجزا، و پیشگام بوده است و بیشترین طلاب از همین خطه مصدر خدمت بوده اند

نویسنده: محمدنایب علی توسلی

[1] ستاره شب دیجور، صفحه 22 انتشارات: ادبیات هنرمقاومت، سال:1383 تهران.

[2] حوزه علمیه قم در دوران رضا شاه پهلوی بر اثر تعطیل حوزه علمیه تهران و انتقال علما شیعه در شهر قم حوزه علمیه قم بنا شد.  – تأسیس حوزه علمیه تهران سال 1231قمری  منبع: سایت حوزات علمیه http://www.hawzahqom.ir

[3] هفته نامه وحدت شماره92 ص6 سال 1371

[4]روزنامه انیس شماره23 ص4 سال 1373

[5] دانشگاه وکتابخانه عظیم استان بامیان قدیم درسال1275ه.ش وکتابخانه شهرستان اندخوی به تعداد«585» جلدکتاب توسط سپاهیان امیر عبدالرحمان خان آتش زده شد، در سال 1377ه.ش در اندخوی و دره صوف به تعداد«624)جلد کتاب توسط طالبان آتش زده شد و حتی در زیر دیکدان ها غذا طبح شدند، به دستور مولوی ابوالقحافه منصوری«ملا فیصل نیازی» مدرسه کهن سرولنگ دره صوف تخریب و به ویرانة مبدل شد. و در شهر مزار شریف قتل عام  فجیع انجام  داد که تاریخ از ذکرش شرم دارد.

و حوزه علمیه نجف اشرف  در قرن پنجم قمری توسط شیخ طوسی^(ره) تأسیس گردیده؛ که افتخار جهان تشیع است.

منبع: سایت حوزه علمیه قم http://www.hawzahqom.ir

[6] http://wwwdari-suf.blogfa.com/ دره صوف سر زمین آزادگان

[7] توسلی، طلوع«سیمایی برازندگان دره صوف»ج۲ص117: انتشارات بیهقی،بلخ۱۴۰۱ه.ش.

[8] توسلی، طلوع«دره صوف در گذر بحران تاریخ»ج۱ص220 انتشارات بیهقی،بلخ۱۳۹۹ه.ش.